CIRCL

Circl, in opdracht van ABN AMRO ontworpen door de Architekten Cie., past van een afstandje prima tussen de snelle gebouwen. Met een gezonde dosis scepsis nam ik een kijkje in het paviljoen dat als duurzame held op het schild is gehesen. Hoe duurzaam zijn alle bouwmaterialen die gebruikt zijn en waarom heeft de ABN AMRO zoveel tijd en geld geïnvesteerd in deze nieuwe vierkante meters?

Bankgebouwen staan van oudsher bol van symboliek. Bracht men vroeger zijn geld naar solide robuuste gebouwen waar het spaargeld overduidelijk veiliger lag dan onder het matras, met het toenemende elektronisch bankieren en verdwijnen van fysiek geld werden de volumes transparanter. Het voormalige ING house van Meijer en Van Schooten dat verderop langs de ring A10 staat, gaf in Nederland als eerste vorm aan deze symboliek. Deze transparantie werd extra symbolisch tijdens de bankencrisis. Zo doorgeredeneerd is het investeren door een bank in een duurzaam visitekaartje voor de hand liggend: het toont maatschappelijke betrokkenheid en het is goed voor het milieu. Circl is de betongeworden duurzaamheidsambitie van ABN AMRO. Dat de aandelen van de bank sinds 2008 nog altijd grotendeels in handen van het Rijk zijn, zal de duurzaamheidsverplichting van de bank met de lancering van het Rijksbreed programma voor circulaire economie 2050* allicht dwingender hebben gemaakt.

Circl bestaat uit drie lagen. Het paviljoen rust op een kelder met een indrukwekkende verdiepingshoogte. Hier bevinden zich allerlei vergaderzalen aan weerszijden van een brede verkeersruimte waar werk uit de ABN AMRO-kunst en historische collectie wordt tentoongesteld. De begane grond is een grote open ruimte waar evenementen plaats kunnen vinden en waar je in het restaurant je buik circulair kunt eten. Op de verdieping de rooftopbar met dakterras dat vooralsnog vrij toegankelijk is, dag en nacht.

Ik werd rondgeleid door projectarchitect Hans Hammink van de Architekten Cie. Hij vertelde het opvallende verhaal over de totstandkoming van het paviljoen. De bouw  startte in de zomer van 2015, de heipalen zaten al in de grond toen ABN AMRO de architect vroeg om het project duurzamer te maken. Slechte timing zou je denken, maar het bleek om een zeer grote ambitie van de opdrachtgever te gaan. Want nadat er door de architect een aantal duurzaamheidsslagen waren gemaakt was de opdrachtgever nog niet tevreden. Duurzaam alleen was niet goed genoeg, het moest ook circulair zijn. Om een echt duurzaam en circulair gebouw te maken moest er een compleet nieuw ontwerp gemaakt worden. De oplevering van dit ontwerp is ruim twee jaar na start bouw een feit.

Om het gebouw circulair te maken heeft de architect zich zoveel mogelijk proberen te houden aan het toepassen van hergebruikt, dan wel her te gebruiken materiaal. De houtconstructie is bijvoorbeeld zo ontworpen dat deze demontabel is en zijn er generieke balkdoorsnedes toegepast om hergebruik ook eenvoudig te maken. Bouwen met bestaande al gebruikte bouwmaterialen bleek lastiger. Want om een gebouw van dergelijke omvang te kunnen bouwen, binnen toch min of meer een planning, is het onmogelijk om afhankelijk te zijn van wat er op Marktplaats aangeboden wordt. De flexibiliteit van de bouwer werd hier dan ook behoorlijk op de proef gesteld.
Zegen voor het hele project bleek netwerkbedrijf New Horizon. New Horizon ziet de stad als bron en noemt haar business dan ook ‘urban mining’, daar wordt niet gesloopt maar geoogst. De binnenkozijnen van Circl komen bijvoorbeeld voort uit dit netwerk, evenals de gigantische parketvloer die is opgebouwd uit resthout. Daarnaast werden bankmedewerkers opgetrommeld om oude spijkerbroeken te doneren die zijn verwerkt tot geluidsabsorberend materiaal waar de plafonds mee bekleed zijn en zijn oude bankuniformen vermalen tot gruis en verwerkt tot spuitstucwerk voor de wanden.

Op vragen hoe duurzaam het pand nu werkelijk is, reageert Hammink open en realistisch. Het bleek niet mogelijk / haalbaar om alle elementen van het gebouw hergebruikt of 100% duurzaam te noemen. Ondanks de ambitie van de opdrachtgever, de inventiviteit van de architect, en de flexibiliteit van de bouwer bleken de leveranciers van de gewenste producten een hele belangrijke rol spelen. Zo flexibel als de bouwer BAM zich opstelde, zo inflexibel bleek bijvoorbeeld de glasleverancier. De tailor-made ruiten van het paviljoen, met coatings in plaats van folies, behoren daardoor tot de categorie waar ook het beton onder geschaard kan worden. De enorme kelder kon redelijk eenvoudig aan het paviljoen toegevoegd worden omdat er aangrenzend onder het Gustav Mahlerplein al een ondergrondse fietsenkelder werd gemaakt. Maar deze is (daardoor) wel van beton en dat is een materiaal dat echt gesloopt moet worden om het te kunnen hergebruiken. De dakisolatie-platen zijn PIR-platen, volgens milieutabellen een aanvaardbare keuze, maar nog niet de béste keuze, en tegenover de hergebruikte spijkerbroeken die het visitekaartje vormen van Circl, is dergelijke warmte-isolatie ook niet sexy.

De verschillende partijen die aan dit project hebben gewerkt sluiten hun ogen hier niet voor. Het goede van Circl is dat met de oplevering van het paviljoen het verhaal niet stopt. Naast dat het gebouw gemonitord wordt door het ‘gebouwpaspoort’ dat het bij zich draagt, hebben de initiatiefnemers en deelnemers aan dit project een intentieverklaring getekend: Fellowship of the Circl. De leden van deze fellowship verklaren daarin dat ze vier keer per jaar bij elkaar komen en initiatieven zullen ontplooien om hun ketens te laten bewegen richting circulaire economie. De bijeenkomsten dienen om kennis en kunde te delen en om deze te vermenigvuldigen zodat nieuwe mogelijkheden ontwikkeld kunnen worden. En dat Circl daar het nieuwe clubhuis voor is, ligt voor de hand. Het paviljoen zit stampvol groepen die over een of ander duurzaamheidsaspect een meeting of workshop volgen; bedrijven schurken zich graag tegen de grote bank aan, en hopelijk geeft het groen ook wat op hen af.
Natuurlijk zijn er al veel langer zeer belangrijke pioniers bezig met het onderzoeken van circulair bouwen zoals de initiatiefnemers van De Ceuvel in Amsterdam Noord, gebouwd op vervuild terrein tussen dubieuze garagebedrijfjes, waar de hete kastanjes uit het vuur worden gehaald om de circulaire economie te onderzoeken. Dit soort succesvolle experimenten zijn waardevol en noodzakelijk om de grote stap naar de Zuidas te kunnen maken waarna ook mainstream bedrijven zich aan  duurzaam bouwen durven te wagen.

Minstens zo interessant is het gebouwpaspoort dat Circl heeft meegekregen. Het paspoort is een BIMmodel waarbinnen elk onderdeel in het gebouw is aan te klikken, waarna de informatie van het gebouwdeel verschijnt: welk materiaal is er gebruikt, wat is de herkomst en wat kan er bij sloop of beter gezegd demontage hergebruikt worden. Ook onderdelen zoals de betonnen kelderbak waarvan de hergebruikfactor nog niet bevredigend is, blijven zo in het vizier. Naast een paspoort voor Circl zullen ook de andere, nieuwe en bestaande, kantoorpanden van de bank op deze wijze  gelabeld gaan worden. De ABN AMRO is als het ware een moestuin aan het kweken voor gebouwmaterialen waaruit geput kan worden wanneer bij nieuwbouw van eigen kantoren weer materialen nodig zullen zijn. Zo bezien mag Circl gezien worden als de boom die geplant is aan de Zuidas, waarvan geoogst kan gaan worden ten behoeve van de circulaire economie.