Opinie

De vertroebelde blik

Hoe verhoud je je tot uitingen van culturele identiteiten die niet de jouwe zijn? Enige overpeinzingen naar aanleiding van Cholets, the work of Freddy Mamani, een documentaire van Isaac Niemand en openingsfilm van het AFFR 2017.

gevel cholet – screenshot documentaire Cholets, the work of Freddy Mamani

In de documentaire van Isaac Niemand volgen we de Braziliaanse regisseur die op zijn beurt met een handcamera de Boliviaanse architect Freddy Mamani volgt. In de afgelopen tien jaar heeft Freddy Mamani maar liefst tachtig projecten gerealiseerd die bijna allemaal op 4000m hoogte in El Alto, de tweede stad van Bolivia, zijn gebouwd. In de internationale media wordt de betekenis van Mamani voor El Alto vergeleken met die van Gaudi voor Barcelona en Niemeyer voor Brasilia. Regisseur Niemand neemt de kijker mee naar verschillende ‘cholets’ en interviewt liefhebbers en mensen met een afkeer van Mamani’s werk.

‘Cholet’ is een combinatie van het woord ‘chola’, een inheemse vrouw, en het Franse ‘chalet’. Qua vormgeving zijn de gebouwen erg verschillend, maar het programma volgt altijd dezelfde logica: in de plint ruimte voor winkels en andere commerciële functies, in het midden een salon voor evenementen en feesten, en als ‘kroon’ de woning van de eigenaren.

Niet goed wetend wat ik met deze vorm van architectuur moet, probeer ik me een publicatie van zijn gebouw voor te stellen in DETAIL: ‘in het werk gestorte betonnen constructie, geïsoleerd in wbdbo-verlagend styrofoam, 10-50mm pleisterwerk en afgewerkt met een RAL-neonfunk verflaag.’ Nee, dat gebouw gaan ze in Duitsland denk ik niet publiceren.
Ik probeer het nog eens, maar dan een post op Dezeen. Een journaliste met een mooie Engelse achternaam prijst Mamani voor het gebruik van low-tech constructieve oplossingen, de innovatieve toepassing van isolatiemateriaal als decoratie en het weelderige maar toch harmonieuze gebruik van vele, vele kleuren. Opnieuw nee, in de door de Angelsaksische smaak gedomineerde online ontwerpplatforms zou er ook geen plaats zijn voor Freddy. Critici noemen hem een decorateur; het werk is kitsch, en wordt vanwege de felle kleuren en bombastische details ook wel barok-psychedelisch genoemd. Tijdens het vragenrondje na de AFFR-filmvertoning werd dan ook voorgesteld om Mamani een casino te laten ontwerpen in Las Vegas of een techno-club in Berlijn.

interieur cholet – screenshot documentaire Cholets, the work of Freddy Mamani

In plaats van te kijken wat Mamani’s architectuur kan opleuken in onze wereld, dient gekeken te worden wat zijn bouwwerken voor zijn wereld en El Alto betekenen. Daar luisteren ze namelijk geen techno en zit het niet vol met gokverslaafden. Ze kauwen weliswaar op cocabladeren, maar dat is tegen hoogteziekte, psychedelisch worden de bewoners er niet van.

El Alto is an arid and inhospitable corner in the sky’, aldus Niemand die de context wil verduidelijken. Er wonen voornamelijk Aymara, een volk dat altijd tot de arbeidersklasse van Bolivia behoorde. Met de term cholos of cholas werd vroeger op een denigrerende manier naar de Aymara verwezen. Met de verkiezing in 2006 van Evo Morales, een Aymara, tot president heeft er een cultuuromslag plaatsgevonden. De Aymaras zijn nu trots om tot een inheems volk te behoren. Dit uit zich onder meer door in een cholet te gaan wonen. Cholets zijn zo geliefd, dat er zelfs mensen in El Alto zich voordoen als Freddy Mamani om zo aan ontwerpopdrachten te komen, er zijn dan ook vele wannabes gebouwd.
De opdrachtgevers van Mamani komen veelal uit de handel, transport-, voedsel- en mijnindustrie. Het duurt vaak jaren voordat een cholet af is omdat de voortgang afhankelijk is van de geldstroom; gaat het iets minder met de zaak van de opdrachtgever, dan ligt de bouw stil, komt er weer geld binnen, dan wordt het project voortgezet. Aan hypotheken doen ze niet, de informele economie bloeit in El Alto, niemand vertrouwt de banken.

Een van de kritisch geluiden in de documentaire komt van de Boliviaanse architect Juan Carlos Calderón. Net als Mamani, vormt de prekoloniale architectuur een bron van inspiratie voor zijn werk. Het werk van zijn concurrent beschouwt hij echter als ‘façadisme’, waarbij de inheemse textielkunst geprojecteerd wordt op een gebouw. In dit oppervlakkig gebaar ontbreekt de diepgang die architectuur volgens Calderón zou moeten hebben. Al pratend komt Calderón tot de conclusie dat als architectuur zonder diepgang de spiegel wordt van een samenleving, deze samenleving verloren is.

Aymara ceremonie tijdens de bouw – screenshot documentaire Cholets, the work of Freddy Mamani

Zelf woont Mamani in een onopvallend huis, hij is zijn carrière ook begonnen met het ontwerpen van onopvallende standaardhuizen, maar op een dag werd hij door een opdrachtgever tot het uiterste uitgedaagd. De rest is geschiedenis. In alle zijn cholets wordt er verwezen naar de eeuwenoude Aymara cultuur, claimt Mamani. Het is dan ook geen toeval dat hijzelf en alle opdrachtgevers voornamelijk Aymara zijn. Je zou kunnen beweren dat vanwege Mamani’s afkomst zijn werk Aymara genoemd kan worden. Om dit te bevestigen komt in de documentaire Jedú Sagarnega aan het woord, een Boliviaanse archeoloog gespecialiseerd in de prekoloniale ruines. Maar al bladerend door de publicaties van Mamani lukt het hem niet om gelijkenissen of voortzettingen van deze historische architectuur in Mamani’s werk te vinden. Mamani’s claim op wat Aymara cultuur is, valt dus te betwisten.

Eigenlijk maakt het ook niet uit of zijn referenties naar de Aymara cultuur authentiek en gerechtvaardigd zijn. Door werkelijk iets anders te doen, distantieert deze neo-Andische architectuur zich van alle andere stromingen. Het geeft de inheemse bevolking een mandaat waarmee ze zich losbreekt van haar koloniale geschiedenis. Een mandaat dat alleen zij zich kan toe-eigenen, een vertoning van een nieuw bewustzijn en identiteit waar zij wezenlijk trots op kunnen zijn.

trailer Cholets, the work of Freddy Mamani tijdens de productiefase

de officiële trailer Cholets, the work of Freddy Mamani