Met onderzoeksproject ANA goes Europe onderzoeken we de rol van de architect in de toekomstige Europese woningbouwopgave. De wijze waarop in Parijs wordt omgegaan met zaken als woonkwaliteit & verdichting, transformatie van de Grand Ensembles en gentrificatie zijn voor de Nederlandse praktijk leerzaam. De vierde ansichtkaart komt uit Les Espaces d’Abraxas, het roemruchtige woningbouwproject van Ricardo Bofill in Marne la Vallee.
In de tijd dat de Nederlandse overheid het groeikernenbeleid vastlegde in de Tweede Nota Ruimtelijke Ordening (1966) zag ook de Franse overheid zich genoodzaakt om een enorme woningnood top-down te ledigen. Zo ontstond het plan voor de Villes Nouvelles. Rondom Parijs liggen er vijf. De grootste daarvan is Marne la Vallée met bijna 300.000 inwoners en bestaande uit maar liefst 26 gemeentes.
We bezoeken het allereerste deel van de nieuwe stad dat gebouwd is aan het begin van de jaren ’80: de quartiers Monts d’Est en Pavé Neuf beide gelegen in de gemeente Noisy le Grand. Deze twee wijken liggen tegen de A4 aan, die Marne verbindt met Parijs – de afstand van Noisy le Grand tot Parijs centrum is slechts 20 kilometer. Aan de rand van Monts d’Est ligt Les Espaces d’Abraxas, een megalomaan woningbouwcomplex ontworpen door Ricardo Bofill. Dit project is zo extreem dat het regelmatig gebruikt is als filmdecor in sciencefiction producties zoals Game of Thrones en Brasil. Les Espaces bestaat uit drie bouwdelen: Palacio, Theater en Poort. Met name Palacio is een extreem woongebouw, een hoge, donkere spelonkachtige tussenruimte in prefabbeton ontsluit hier 441 enkelzijdig georiënteerde appartementen.
Huidige problemen
Les Espaces staat er niet al te best bij. Het is slecht onderhouden. De openbare ruimtes zijn donker en vies en er is totaal geen toezicht. We kunnen ons heel goed voorstellen dat mensen zich hier niet veilig voelen. Het project ligt compleet geïsoleerd, aan de ene kant wordt het begrenst door een grote parkeergarage en aan de andere kant door een drukke weg die de wijk ontsluit. Vanwege de slechte situatie is onderzocht of het project niet gesloopt zou kunnen worden, maar daar werd vanwege de hoge kosten van af gezien. Bovendien zouden circa 600 huishoudens elders gehuisvest moeten worden. Om de situatie in en om het wooncomplex te verbeteren koos de gemeente Noisy le Grand voor een andere strategie. Een doorlopende parkstrook moet Les Espaces verbinden met de andere delen van het gebied en meer transparantie brengen in deze dichtbebouwde betonbuurt.
Een voordeel van de geplande parkstrook is dat ze ook de nieuwe woonwijk die gepland is aan de overzijde van de ringweg verbindt met het centrum. Hele goede ideeën dus, maar nog geen feitelijke oplossing voor Les Espaces.
We bellen Bofill!
Omdat Les Espaces d’Abraxas zo’n karakteristiek project is heeft de gemeente Noisy le Grand de oorspronkelijke architect gevraagd om mee te denken over de verbetering. Ricardo Bofill (RBTA) had daar in eerste instantie geen trek in en zei zich niet meer te kunnen herinneren dat hij dit project had ontworpen. Nadat hij enkele trotse bewoners van Les Espaces had ontmoet tijdens een door de gemeente georganiseerd buurtfeest ging hij overstag en nam de opdracht aan. Heel frappant is zijn voorstel om nog eens flink in dezelfde stijl bij te bouwen aan weerszijden van Les Espaces om zo het project als het ware ‘af’ te maken. Zijn wederom symmetrische opzet gaat echter dwars door het door de gemeente geplande park heen. Hoe dat moet worden opgelost is nog niet helemaal helder.
Wat Bofill van plan is met het bestaande gebouw is jammer genoeg ook nog niet duidelijk, we zullen dus moeten afwachten of hij in staat is het gebouw te herontwerpen op een manier die de verschillende problemen oplost. Sterk is wel dat één van de zwaktes van Les Espaces, namelijk de geïsoleerde ligging, in de gekozen aanpak wordt omgezet in een kracht. Door de vrije ruimte om het gebouw heen te benutten voor meer gevarieerde nieuwbouw kan een grotere sociale mix in de wijk als geheel ontstaan.
Pavé Neuf vernieuwd
In Pavé Neuf, de aangrenzende wijk, is de renovatie al grotendeels uitgevoerd. Ook hier is weer het inmiddels bekende palet aan ingrepen zichtbaar. Net als in Monts d’Est (de buurt van Les Espaces) is deze wijk enorm ondoordringbaar door de opzet met parkeergarages aan de rand en een compleet autovrij middenveld. Daarom zijn nu enkele doorbraken in gerealiseerd. Veel wordt geïnvesteerd in de openbare ruimte. In Pavé Neuf is bijvoorbeeld een grote nieuwe buurttuin gerealiseerd op het terrein van een weinig gebruikte parkeergarage. Ook zijn de gebouwen geïsoleerd en opgeknapt. Pavé Neuf is al enorm dicht bebouwd, ruimte voor nieuwbouw is hier daarom niet.
Net als in Bobigny valt op dat ook hier de aanpak een groot respect toont voor de oorspronkelijke architectonische en stedenbouwkundige plannen. Alles ziet er weer heerlijk fris uit, maar of er op sociaal economisch gebied voldoende verbetering optreedt is de vraag.