Vastgelopen tussen ontwerp en realisatie

Wie de expositie bezoekt struint eerst langs 70 jaar geschiedenis. Een tijdlijn laat duidelijk zien met welke ontwikkelingen Maastricht de afgelopen jaren geconfronteerd werd, en geeft inzicht in welke stedelijke vraagstukken er door deze ontwikkelingen zijn ontstaan. De projecten die te zien zijn in de expo proberen dan ook een antwoord te geven op deze vragen. Maastricht is een stad die pas na de Tweede Wereldoorlog, ten tijde van de wederopbouw, exponentieel begon te groeien. Verder had ook de sluiting van de mijnen grote gevolgen. Hoewel Maastricht nooit een mijnbouwstad is geweest, liet de economische malaise als gevolg van deze mijnsluiting ook in de stad haar sporen na. Dit effect werd versterkt door het grotendeels verdwijnen van de traditionele industrie. Ter compensatie voor het enorme verlies van vele arbeidsplaatsen besloot de overheid destijds nieuwe industrie naar Limburg te halen. Het feit dat Maastricht vaak als vestigingsplaats werd gekozen, is van grote betekenis geweest. De komst van bijvoorbeeld de universiteit en enkele internationale onderzoeksinstituten bliezen de stad telkens weer nieuw leven in. Maar ook de eerste negatieve effecten van het autoverkeer zorgen er in de jaren 60 voor dat de infrastructuur een integraal onderdeel wordt van de stedelijke gebiedsontwikkeling. De modernisering zorgde namelijk voor een grote druk op de natuur. Veel steden groeiden buiten hun groene keurslijf en ook in Maastricht werd dit probleem een belangrijk punt op de agenda. Deze nieuwe progressieve ontwikkelingen zijn dan ook de oorzaak van de vraag hoe een stad kan mee bewegen in deze evolutie. Stedenbouwkundigen, architecten en projectontwikkelaars, stuk voor stuk werden ze uitgedaagd om deze vraagstukken te onderzoeken. Dit resulteerde in vele gevallen in ruimtelijke experimenten die vaak een revolutionair antwoord boden op ongewone vragen.

Maastricht zal waarschijnlijk niet snel meer groeien, maar wel constant onderworpen zijn aan verandering. Niet alleen in het verleden, maar ook zeker in de toekomst zal de stad zich blijven aanpassen aan een veranderende samenleving. De tentoonstelling is daarom meer dan alleen een vertoning van niet gerealiseerde projecten. Het laat zien dat er meerdere toekomstscenario’s mogelijk zijn. Want niet ieder antwoord op een stedelijk vraagstuk biedt dé juiste oplossing. Het nodigt in sommige gevallen zelfs uit om kritisch naar de vraag te kijken.  Bureau Europa stelt in deze expositie daarmee het experiment centraal; projecten die op een experimentele wijze stedelijke vraagstukken proberen te beantwoorden. Het laat de weg zien die deze projecten hebben afgelegd, manoeuvrerend tussen het spanningsveld van stadsvisies, beleidsnota’s, publieke opinie, economie en het culturele beeld van die tijd. Het is daarom geen portrettering van het stedenbouwkundige verleden van Maastricht met als doel om de drang naar vooruitgang te verheerlijken, maar een duidelijke verwijzing naar het feit dat de getoonde onvoltooide projecten veelal ontstaan zijn vanuit de ambitie om de stad en haar leefbaarheid te verbeteren.

Deze ambities zijn met name terug te zien binnen een aantal belangrijke vraagstukken. Natuurlijk heeft Maastricht ten tijde van de wederopbouw met name op het gebied van de woningbouw ambitieuze projecten gerealiseerd zoals bijvoorbeeld te zien is in de parochiewijken. Ook de natuur is altijd een belangrijk kernpunt geweest binnen de stedelijke ontwikkeling. Verder staat Maastricht natuurlijk bekend om haar infrastructurele ambities waarin het verleggen van de Noorderbrug alsook het realiseren van de groene loper en de Koning Willem-Alexander tunnel een goed voorbeeld zijn. Al deze voorbeelden laten tegelijkertijd ook zien dat er voldoende vooruitstrevende projecten zijn die wel gerealiseerd zijn in Maastricht. Deze expo gaat echter in op de projecten die de realiteit niet hebben weten te halen. De grote vraag is dan natuurlijk:  waarom zijn ze niet gerealiseerd? Het betreffen namelijk geen utopische concepten of denkbeelden. Nee, het zijn projecten die wel degelijk gerealiseerd hadden kunnen worden en daarmee laat Bureau Europa op een heldere wijze de stad Maastricht zien die zij nooit geworden is, maar had kunnen zijn.

Men krijgt bij deze expositie inzicht in de ‘waarom’ vraag.  Waarom zijn bepaalde projecten niet gerealiseerd? Welke factoren kunnen van invloed zijn op de plannen van architecten, landschapsontwerpers, stedenbouwkundigen en projectontwikkelaars? Deze expo laat niet alleen de groei en ontwikkeling van de stad zien, maar ook de ontwikkeling van een project. Een proces wat begint met een stedelijk vraagstuk en wat vaak beantwoord wordt met een ontwerp. Alleen moet dit ontwerp ook passen binnen bijvoorbeeld de economische en sociale kaders. Voor deze tentoonstelling is speciaal een documentaire gemaakt waarin partijen aan het woord komen die dit soort processen hebben doorlopen.  De geïnterviewden vertellen openhartig over hun onvoltooide projecten, bevindingen en ervaringen. De woningnood, het sluiten van de mijnen, de oliecrisis, de groeiende rol van duurzaamheid, de economische crisis: allemaal factoren die ervoor kunnen zorgen dat projecten met ambitie kunnen slagen of falen. Zo kan men onder andere luisteren naar architect Marc Maurer, voormalig wethouder ruimtelijke ontwikkeling, wonen, natuur en milieu Gerdo van Grootheest, architect Jo Coenen, landschapsarchitect Jacqueline Verhees en stedenbouwkundige Frits Palmboom. Allen spreken over projecten die een belangrijke rol innemen in deze tentoonstelling.

De expositie verduidelijkt de projecten door originele maquettes en schetsen te tonen. Ze refereren stuk voor stuk naar de aanwezigheid van het experiment en de zoektocht om de stad te kunnen verbeteren. Enkele plannen zijn ter visualisatie door Roel Slabbers en Joey Rademakers van De Nieuwe Context vertaald in een 3-dimensionale illustratie. Ze weten de projecten op een eerlijke en nuchtere manier te verbeelden, geen dromerige en utopische renders, maar hele realistische representaties van de diverse projecten. De ruimtelijke vormgeving is uitgevoerd door Maurer United Architects. Zij hebben een groot deel van de tentoonstelling ondergebracht in een aantal zwevende meubels die op een bijna poëtische manier aansluiten bij alle concepten, ideeën en projecten die zijn blijven zweven en nooit hebben kunnen landen. Unvollendete is een tentoonstelling die bij mij als bezoeker verwondering heeft weten op te roepen. Verandering en vernieuwing betekenen namelijk niet altijd een verbetering, dat is ook te zien in deze tentoonstelling.

Maar de vraag naar verbetering zal altijd leiden in één richting: de toekomst. Dit proces is op een hele bescheiden en ingetogen manier in deze expositie weergegeven. Het brengt de getoonde experimentele projecten daarmee dichter bij de bezoeker en daarmee ook dichter bij de realiteit. Maastricht is een stad die volop in beweging is. Dit merkt niet alleen de Maastrichtenaar maar ook eenieder die deze stad zal bezoeken. Deze expositie is daarmee ook een representatie van de identiteit van Maastricht. Door de projecten te laten zien die nooit een plek hebben gekregen binnen de stad, neemt de expo je mee op de reis die de stad heeft afgelegd, om te evolueren in het Maastricht dat ze nu is, maar ook het Maastricht in wording. Want een stad is immers nooit af. Deze strijd en confrontatie, waar men bij dit soort projecten tegen aan loopt, zijn duidelijk waarneembaar. Deze expositie is dan ook niet alleen een weerspiegeling van alle experimentele niet gerealiseerde projecten uit het verleden; ik zie het ook als een persoonlijke uitnodiging en stimulans om te blijven zoeken, vragen te blijven stellen en het stedelijk experiment te omarmen.