Den Haag Escamp is het grootste stadsdeel van Den Haag. Er wonen meer dan 120.000 inwoners. In vijf van de zeven wijken wordt al jaren gewerkt aan de belangrijkste herstructurering van Den Haag: de naoorlogse portiekwoningen (waarvan 70% sociale huur) worden vervangen door voornamelijk koopwoningen.
Valthestraat, stadsdeel Escamp, Den Haag – Google Street View 2017
Rene Baron, gemeentelijk directeur van het Haagse stadsdeel Escamp, schreef op persoonlijke titel een opiniestuk over de toestand in Escamp. De herstructurering leidt tot een tweedeling tussen nieuwbouw en oudbouw. Hij ziet daardoor een stapeling van problemen ontstaan in de oudbouw. Tijdens de bijeenkomst Verdichting in een gedeelde stad van Platform Stad nuanceerde Baron het beeld een beetje. Er gebeuren genoeg goede dingen in Escamp. De nieuwe sportcampus in het Zuiderpark, een nieuwe tramhalte bij stadsdeelcentrum de Leyweg en de herinrichting van het Heesdijkplein samen met bewoners gaven hem hoop. Tegelijkertijd gaat het om meer dan stenen. Baron ziet dat juist de aandacht voor de sociale gevolgen achter blijft nu de herstructurering weer wordt opgepakt.
Er ontstaan strikt gescheiden werelden. De verschillende buurten mengen niet en de probleemgevallen – of: mensen met die wat extra hulp in het leven nodig hebben – concentreren zich in de oude wijken. Tegelijk voelen de oude bewoners zich niet gehoord. Hun geliefde wijken lijken te verdwijnen. De segregatie was ook merkbaar op de discussiemiddag zelf. Er waren slechts een handvol bewoners aanwezig. De zaal was bijna geheel wit. Dat is gezien de percentage bewoners van niet-Nederlandse afkomst in Escamp opmerkelijk. Blijkbaar was Platform Stad er niet in geslaagd deze bewoners te bereiken om te komen meepraten.
De herstructurering leidt nu tot verdunning van de wijken, minder mensen in minder huizen. Architect Hans van Daal kwam in het onderzoek naar Den Haag Zuid West 2040 tot een tegengestelde conclusie. Volgens hem is het ‘escampologisch’ om 125% van de woningen terug te bouwen. Daarmee kan je de huidige stedenbouwkundige structuur versterken, nieuwe woningtypologieën toevoegen en sportfuncties toevoegen. Ook leidt verdichting tot een rendabeler openbaar vervoer.
De huidige bewoners waren hier net zo min over te spreken als de verdunning. Zij lijken zich vooral niet betrokken te voelen bij de bouwplannen. Zo is de wijk in de nieuwe hoogbouwnota ook aangewezen als locatie voor hoogbouw. Maar hoe of waar laat de gemeente nog aan de markt.
Eeldeplantsoen, stadsdeel Escamp, Den Haag – Google Street View 2014
Jeroen Ruitenbeek liet aan de hand van twee projecten zien dat het ook anders kan. Vooral het ontwerp voor het Slachthuisterrein in Antwerpen was relevant. Hier ontwierp Palmbout Urban Landscape een extreem verdichtingsvoorstel (180 woningen p/ha). Bijzonder aan het plan is de focus op het behoud van lokale economie. De kleine ondernemers en de bewoners die daar werken worden zo niet naar buiten geduwd. De kansen van de bewoners worden vergroot in plaats van verkleind. Het plan gaat uit van behoud van de kenmerkende vleeshallen. Deze worden bestemd voor kleine bedrijvigheid. Ook de kleine bedrijfjes in de omgeving worden gespaard. Verder legt het plan betere verbindingen met de omgeving, zodat het gebied beter ontsloten is.
Volgens stadsgeograaf Wouter van Gent is er altijd een mate van segregatie in de stad. Segregatie hoeft niet perse schadelijk te zijn. Het is ook een middel om conflicten te voorkomen. Toch zie je in Escamp een negatieve uitwerking. Het is namelijk geen zelfgekozen ‘we willen graag bij elkaar wonen’. Het is een gedwongen blijven wonen op deze plek. Uit onderzoek blijkt dat inwoners uit deze wijken significant minder kansen hebben in het onderwijs en op de arbeidsmarkt.
In de discussie die volgde op de presentaties waren de Dienst Stedelijke Ontwikkeling , marktpartijen en Rene Baron aan het woord. Het ging over ’tegen de markt in’ bouwen. Dus goedkope woningen op dure locaties en andersom. De gemeente doet dit al op kleine schaal. Het aantrekken van rijkere bewoners voor de arme wijken is echter niet eenvoudig. In de eerste plaats heb je daarvoor marktpartijen nodig die hierin geloven. Maar met alleen nieuwe woonvormen of standaard koopwoningen en appartementen ben je er niet. Betere marketing is misschien een optie, tegelijkertijd neem je daar niet de bron van de segregatie mee weg. Daarnaast vraagt het aantrekken van rijkere doelgroepen nog iets anders van de stad. De aanwezige marktpartijen wezen erop dat de bovenstaande ingrepen weinig effect hebben zolang er ook woningen beschikbaar zijn op meer populaire plekken in de stad. Zij stellen dat de gemeente hier een duidelijke keuze in moet maken zodat de vraag in Escamp kunstmatig toeneemt.
Het bouwen van duurdere woningen is echter geen wondermiddel om segregatie tegen te gaan. Het leidt alleen tot verdunning van het probleem. De statistiek van de wijk verbetert. De problemen blijven. Een echte oplossing is, zoals Rene Baron al stelde, alleen mogelijk als deze verder gaat dan stenen en als deze in de eerste plaats gericht is op de bestaande bewoners van de wijk. Het was daarom jammer dat zij nu net niet in groten getale aanwezig waren op deze middag.
De paar aanwezige bewoners waren over beide methodes niet te spreken. Sloop en leegstand leidt volgens hun tot verminderde leefbaarheid en concentratie van problemen in de overblijvende woningbouwcomplexen. Tegelijkertijd is de nieuwbouw weinig aangepast aan de oude stedenbouwkundige opzet van deze wijken. Het zijn plompverloren neergezette woningblokken. Daardoor voelen de bewoners dat de wijken niet meer van hen zijn.
Norgstraat, stadsdeel Escamp, Den Haag – Google Street View 2014
Een aanpak waarbij men, zoals Palmboom in Antwerpen, uitgaat van de huidige gebouwen en bewoners ontbreekt. Er is wel aandacht voor technische aspecten zoals duurzaamheid en de energietransitie, maar ook weer alleen op projectniveau. Budget voor het sturen op langere termijn of grotere schaal is er volgens de Dienst Stedelijke Ontwikkeling Den Haag bijna niet.
Een van de aanwezigen vroeg zich af of segregatie niet vooral een politiek probleem is. Dat is het natuurlijk ook. Zeker nu er veel meer wordt uitgegaan van zelfredzaamheid van burgers en vooroordelen worden vastgelegd in systemen. Toch betekent dit niet dat stedenbouw en ontwerp helemaal geen rol hebben bij de bestrijding van segregatie. Meer kansen voor Escamp beginnen bijvoorbeeld met betere en snellere verbindingen met de rest van de stad. Daarnaast kan een uniek programma zoals excellente scholen in open en toegankelijke gebouwen een grote rol spelen. Ook is er behoefte aan ruimte om te experimenteren en bedrijfjes op te zetten. Ontwerp een stad die kansen biedt aan haar burgers in plaats van een stad die de problemen wegschuift naar andere wijken.