Column

Groeten uit Ivry sur Seine: triomf voor de woningbouwarchitectuur van de jaren ’60 en ‘70

Met onderzoeksproject ANA goes Europe onderzoeken we de rol van de architect in de toekomstige Europese woningbouwopgave. De wijze waarop wordt omgegaan met zaken als woonkwaliteit & verdichting, transformatie van de Grand Ensembles en gentrificatie zijn voor de Nederlandse praktijk leerzaam. Er ging iets mis met de vijfde en laatste ansichtkaart, maar dankzij La Poste is ze toch nog aangekomen.

Experimenten uit de jaren ’60 en ‘70
Ivry sur Seine ligt net als Montreuil net buiten de Boulevard Périphérique. De ligging aan de Seine heeft gezorgd voor een omvangrijke industriële zone tussen de rivier en de spoorlijn tussen Parijs en het Zuidoosten van Frankrijk. Deze industriële zone functioneert grotendeels nog tot op heden. Het centrum van Ivry is in de jaren ’70 flink op de schop genomen. Met grote modernistische ambities is door verschillende architecten gebouwd aan een nieuw centrum. Meest opvallende project is wel les Etoiles uit 1972, ontworpen door Jean Renaudie. Een project met een opgetild maaiveld, gestapelde terraswoningen en geïntegreerde commerciële voorzieningen. Renaudie hield erg van driehoeken, die de basis voor de woningplattegronden vormen. En dat werkt verrassend goed. Interessant is dat het project niet alleen het centrum van de stad is met goede publieke voorzieningen en commerciële ruimtes in de plinten, maar ook fantastische woningen heeft opgeleverd, die een eigen wereld vormen. Een soort Bjerget (BIG, 2008) maar dan zonder de dode plint. De driehoek als vormprincipe vormt geen belemmering, maar is inventief bespeeld door Renaudie om het complex in te passen in de context.

les Etoiles

We krijgen een uitgebreide rondleiding door de woning van een wat ouder stel dat hier al sinds het begin woont. Hun kinderen zijn opgegroeid in hun woning van 100 m2 georganiseerd rondom een echte daktuin. De complexiteit van dit project, die onvermijdelijk is bij dit concept van gestapelde terraswoningen met de driehoek als vormprincipe, heeft geen onmogelijke plattegronden tot gevolg. Integendeel, het plan is overtuigend in ruimtelijkheid. Het oudere stel  dis al eens door verhuisd binnen het complex. Ze hebben er hun kinderen grootgebracht en nu de kinderen de deur uit zijn wonen ze er nog steeds met heel veel plezier. Sterk aan dit project is de interne kwaliteit die onafhankelijk is van de hectiek van het centrum van Ivry. Het project geeft uitdrukking aan zowel de uniciteit van het individu als de complexiteit van de stad. Het sluit aan op bestaande randen van de kavel en op het bestaande stratenpatroon. Soms oogt het hoog en stedelijk en soms meer kleinschalig en intiem. Het lijkt daarmee ook beter in staat zich te voegen naar context en gebruik dan bijvoorbeeld Robin Hood Gardens (Alison en Peter Smithson, 1972) in Londen, een project uit dezelfde tijd. Dat project heeft onder andere door zijn hermetische opzet de tand des tijds niet weten te doorstaan.

Les Terrasses

Les Terrasses is een ander zeer overtuigend project in Ivry sur Seine uit 1967, ontworpen door Atelier de  Montrouge,  een architectencollectief waar Jean Renaudie deel van uitmaakt voordat hij voor zichzelf begon te werken. Deze twee torentjes met gestapelde herenhuizen in een royale collectieve tuin zijn destijds gebouwd voor medewerkers van EDF; Electricité de France, het grootste electriciteitsbedrijf van Europa.

De opbouw van deze ranke torens is heel bijzonder. Op elke verdieping is er een appartement dat helemaal rondom de kern loopt en aan alle kanten uitzicht en buitenruimtes heeft. Sommige lagen zijn zelfs gekoppeld tot maisonnettes. Kort geleden zijn de gebouwen her ontwikkeld en gerenoveerd. De ene toren is nu helaas opgedeeld in kleinere 1 en 2 kamer woningen. De andere toren heeft nog de originele indeling met grote alzijdige appartementen. Net als in het centrumplan is hier de kwaliteit gegarandeerd op het kavel en in beperkte mate afhankelijk van de omgeving.

Ivry Confluence

Top down gentrification
Ook in Ivry zie je de druk op de regionale woningmarkt terug in flink wat nieuwbouwactiviteiten. In tegenstelling tot Montreuil, dat we eerder bezochten, stuurt de gemeente Ivry deze ontwikkeling meer topdown. Het plan Ivry Confluence voor de industriële zone heeft tot doel  de relatie met de Seine te versterken en  een gemengd verdichtingsprogramma van wonen, werken, voorzieningen en commerciële ruimtes te realiseren. In totaal zullen er ca. 5600 woningen op kavels van verschillende eigenaren worden gebouwd. Een deel is al gereed. Wat jammer is, is dat de experimenteerdrift die Ivry in de jaren ’70 kenmerkte verdwenen is. De architectonische kwaliteit en woonkwaliteit van de nieuwbouw in Ivry Confluence is zeker niet slecht, maar ook niet echt verrassend. De grootschalige aanpak van de transformatie zoals die in Ivry wordt gevolgd geeft het gebied een heel andere sfeer dan Montreuil. De nieuwe ontwikkelingen manifesteren zich als afgezonderde enclaves in de bestaande wijk, zonder interactie tussen oud en nieuw. Naast de bouw van nieuwe woningen is er ook veel aandacht voor de openbare ruimte, iets dat in Montreuil minder aandacht krijgt onder andere door de meer versnipperde, plotsgewijze transformatie.

Ivry Confluence

De meer grootschalige transformatieaanpak is een interessante inspiratiebron voor opgaven in Nederlandse steden waarin grootschalige industriële gebieden, met een gefragmenteerd (grond) eigendom over een langere periode transformeren naar gemengde woonwerkwijken, zoals bijvoorbeeld Amsterdam Sloterdijk 1.  Ivry Confluence laat zien dat aantrekkelijke woongebieden kunnen ontstaan in een industrieel gebied dat over langere tijd verandert door in te zetten op een niet te kleine schaal van de clusters en veel aandacht te besteden aan goede openbare ruimte.  Dat neemt niet weg dat ook meer ruimte voor het architectonisch experiment juist in dit soort gebieden kan bijdragen aan een sterke nieuwe identiteit en bewoners over de streep kan trekken om zich te vestigen in een (nog) door industrie gedomineerd gebied.