Nieuws

Stromende kracht – eervolle vermelding Archiprix 2018

Mirte van Laarhoven werkte met Stromende Kracht een ‘cultureel ontwerp’ uit voor de Nederlandse rivierdelta. Stromende Kracht wil stakeholders anders laten denken in hun benadering van dit gebied. Het project neemt het natuurlijk DNA als uitgangspunt bij het ruimtelijke ontwerpen. Het laat zien dat landschapsvormende processen het werk deels voor ons kunnen doen en een veel robuuster, rijker en dynamischer landschap kunnen opleveren.

Rijnstrangen, van een afgesloten rivierarm met agrarisch peilbeheer naar meestromende strangen met meanderbochten en moeras.

Kan je je onderwerpskeuze kort toelichten?
In Nederland wordt onze ontwerp- en planningstraditie gekenmerkt door het beheersen van natuur. Wij richten onze landschappen in met behulp van technologisch vernuft. Inmiddels is duidelijk dat er grenzen zitten aan deze maakbaarheid. Klimaatverandering bijvoorbeeld vraagt om meer meebewegen met natuurlijke processen en inspelen op veranderende omstandigheden. Eén van de gebieden waar we moeten inspelen op veranderende omstandigheden is de Rijn-Maasdelta. Op dit moment wordt hier ruimte gemaakt voor water in programma’s als Ruimte voor de Rivier en het Deltaprogramma. Daarbij wordt echter weinig gekeken naar de rol van natuurlijke dynamiek, dat is jammer omdat dit grote meerwaarde kan opleveren. Bijvoorbeeld door het slim combineren van opgaven en in te spelen op landschapsvormende processen zouden we de natuur het werk gedeeltelijk voor ons kunnen laten doen. Tegelijkertijd zou hiermee een aantrekkelijker rivierenlandschap kunnen ontstaan, met meerwaarde voor biodiversiteit en menselijke ontdekking, als een ‘Grand Canyon van Oost- naar West-Nederland’. Mijn project start bij de hypothese dat dit kan, maar er hiervoor een transitie nodig is in delta-denken, van een cultuur gericht op ‘beheersen’ naar ‘go with the flow’.

Wat of wie zijn je inspiratiebronnen en kan je dit kort toelichten?
Georges Descombes heeft een prachtig project gerealiseerd langs de Aire rivier in Zwitserland, een rivier die in de laat 19e eeuw gekanaliseerd is. Het Kanton van Genève schreef een prijsvraag uit om de rivier in haar oorspronkelijke staat te herstellen. Descombes stelde voor het kanaal te handhaven als riviertuin en hiernaast een nieuwe dynamische rivier te maken. Het ontwerp biedt ruimte voor de rivier om zichzelf te vormen door de tijd. Dat natuur nooit af is onderstreept Descombes hiermee, dat vind ik magnifiek uitgevoerd in zijn ontwerp. Daarnaast is het een prachtig voorbeeld hoe ook in Nederland functionele waterwegen en dynamische rivieren naast elkaar kunnen bestaan.

Benoem (en beschrijf kort) het sleutelmoment in je afstudeerproject
Naast onderzoek en analyse waren mijn ‘stroomexperimenten’ een belangrijke stap om tot een ontwerpoplossing te komen. Zodra ik ruwe procesmaquettes maak beginnen ideeën te ontstaan. De resultaten van mijn experiment (denk in dit geval aan, hoe heeft sediment zich verspreid, waar en hoe hard stroomt het water, hoe verplaatst stuifzand zich door wind) kon ik direct testen in relatie tot de ontwerpingrepen. Dit heeft geleid tot de realisatie dat een serie kleine tools, ‘landschapsvormers’ gezamenlijk een grote bijdrage kunnen leveren aan de doelstelling voor een meer dynamisch rivierenlandschap.

Deltavisie Stromende Kracht 1 Ventjagersplaten 2 Bocht van Sint Andries 3 Rijnstrangen

Projecttekst
De Dutch Delta speelt een grote rol in onze nationale identiteit en onze economie. We hebben haar zo vormgegeven dat we veilig kunnen leven, efficiënt onze schepen er doorheen kunnen laten varen en erlangs kunnen fietsen wanneer we dat willen. Maar na decennia van bouwen zijn we uit het oog verloren welk een prachtig natuurgebied recht door ons land trekt. Functionaliteit voert de boventoon, de recreatieve waarde is niet wat het zou kunnen zijn, de natuurlijke dynamiek is laag en de onderhoudsgevoelige waterwegen krijgen door klimaatverandering alleen maar meer uitdagingen.
Het plan Stromende Kracht stelt daarom voor om de rivierdelta om te vormen tot een meer duurzaam, zelfvoorzienend systeem waarin alle belangrijke functies samenwerken. Een systeem waar we gebruik maken van de natuurlijke krachten om het landschap opnieuw vorm te geven. En dat niet alleen veilig en economisch is, maar ook prachtig om te bezoeken en met een verhoogde biodiversiteit.
Stromende Kracht demonstreert op drie locaties – schakelpunten waar opgaven samenkomen – hoe de visie voor dynamische rivieren in de praktijk kan worden vertaald. Drie typen ingrepen zijn hiervoor nodig.

Visualisatie Ventjagersplaten

Visualisatie Bocht van Sint Andries

Visualisatie Rijnstrangen

Met behulp van strategische systeemingrepen worden verschillende opgaven op een positieve manier benaderd. In plaats van actuele vraagstukken te beschouwen als conflicterend, probeert Stromende Kracht ze juist elkaar te laten versterken. Een onderzoek naar landschapsontwerp met behulp van natuurlijke processen leidde tot een toolbox van 15 ‘landschapsvormers’ die uitgaan van het principe van building with nature. Deze tools vormen niet alleen het landschap, maar leveren ook toegevoegde waarde voor biodiversiteit en recreatie. Naast de systeemingrepen en landschapsvormers is tenslotte ook nagedacht over de ontsluiting van het landschap. Het gebied is vandaag moeilijk te bereiken met de auto, eenvormig voor de fietser, en onduidelijk voor de wandelaar. Door een paar hotspots goed te ontsluiten kunnen mensen van buiten het gebied makkelijker kennismaken met het rivierenlandschap zonder de rust te verstoren.
Ik ben ervan overtuigd dat door deze alternatieve ontwerpbenadering van specifieke plekken uiteindelijk een heel ander denkbeeld van de Nederlandse rivierdelta ontstaat; een die vergelijkbaar is met de grootsheid van nationale parken in de Verenigde Staten. De Nederlandse Delta kan daarbij uitblinken in haar eigen stromende kracht en een rijk en dynamisch landschap op de kaart zetten waar nieuwe generaties Nederlanders van kunnen genieten en wat ons ook beschermt tegen hoogwater. Een landschap dat fundamenteel verandert doordat onze mindset verandert.

Juryrapport
“Terwijl de rivieren momenteel vooral benaderd worden vanuit het perspectief van de veiligheid en het watertransport brengt dit ontwerp op overtuigende wijze de ruimtelijke kwaliteit, recreatief medegebruik en natuurontwikkeling naar voren. […] De presentatie maakt duidelijk dat het plan slaagt in de ambitie om de dynamiek, de toegankelijkheid en de ruimtelijke kwaliteit van het gebied te verhogen.”

Toolbox van landschapsvormers 1 Stokje: Pionierfase starten 2 Raster: Opvolgende fase begeleiden 3 Kruiser: Landschapsprocessen ‘kammen’ 4 Waaier: Gradiënten stimuleren 5 Dwarsligger: Vergrotende trap accentueren 6 Hoogtepunt: Landschapsproces en gebruik articuleren

Naam
Mirte van Laarhoven, mirtevanlaarhoven@gmail.com, www.mirtevanlaarhoven.com

Opleiding
Academie van Bouwkunst Amsterdam

Mentoren
Bruno Vermeersch, Eric-Jan Pleijster, Eric Frijters

Wanneer begonnen met afstuderen
september 2015

Wanneer klaar met afstuderen
juni 2017

Wat doe je nu
Vier dagen in de week werk ik als ontwerper/projectleider bij OKRA landschapsarchitecten. Na mijn afstuderen is binnen het bureau ruimte ontstaan om, naast de lopende zaken, ook actief op zoek te gaan naar nieuw werk. Met een team van vier ontwerpers werken we aan onderzoek en ontwerp op het schaalniveau van het regionale landschap. Denken én doen is het motto. Hierbij proberen we grootschalige visies ook te vertalen naar maakbare elementen op detailniveau. Dit bepaalt nu niet de grotere koers maar daagt ons wel uit om eigen ambities te verwezenlijken, waarbij jarenlange expertise binnen het bureau beschikbaar is om uit te putten. De 5e dag besteed ik aan eigen projecten. Komende tijd staat dat in het teken van de bouw van het onderwaterbos, een van de ‘landschapsvormers’ uit mijn afstudeerproject die ik naar aanleiding van het winnen van de NLDelta Challenge in samenwerking met de organisatie ga realiseren.

Wat hoop/wil je als ontwerper in de nabije en/of in de verre toekomst bereiken?
In de nabije toekomst hoop ik me als expert te ontwikkelen op het gebied van vormgeven met landschapsvormende processen. Watergerelateerd om mee te beginnen. Dit zie ik voor me in samenwerking met verschillende opdrachtgevers en experts. Het bouwen van een nuttig netwerk is dus een concrete ambitie om aan verder te werken. In de verre toekomst droom ik van een internationale stap. Levende landschappen ontwerpen wereldwijd. Ik zou graag een periode ervaren hoe niet-Nederlanders zich op een andere manier verhouden tot natuur en dit terugbrengen naar onze eigen cultuur.

Afstudeeronderzoek
Video