Goedkope vakantievluchten ten spijt, de stoet auto’s met caravans richting de zon wordt er niet minder om en is deze zomer op de ring van Antwerpen weer in een lange file terechtgekomen. Al jaren wordt door bestuur, inwoners en belangenorganisaties gewerkt aan een oplossing. Deze lijkt nabij, maar een structurele oplossing ontbreekt, ten nadele van de burgers.
De gouverneur van de provincie van Antwerpen, Camille Paulus, introduceerde zo’n kwart eeuw geleden het idee om de bestaande driekwart verkeersring te sluiten, teneinde een finale oplossing te bieden voor de structurele congestieproblemen rond Antwerpen. De eerste uitwerkingen bevatten een hoge, lange brug over het Albertkanaal, in combinatie met een tunnel onder de Schelde; de zogenoemde Lange Wapper. Deze ingreep zou de ontwikkelingsmogelijkheden van het nieuwbouwproject het Eilandje beperken en de leefkwaliteit rond de aanlandpunten bij het Sportpaleis en de wijk Luchtbal drastisch verslechteren. Door de toenemende weerstand bij de bevolking werd de Lange Wapper in 2008 per stadsreferendum weggestemd. Alternatieven werden voorgesteld door verkeersgroep Straten Generaal en de Antwerpse weerstand groep Ademloos vroeg aandacht voor fijnstof en de gezondheid in de stad. Dit leidde uiteindelijk tot het citizens science project ‘curieuze neuzen’, waarin bewoners zelf de luchtkwaliteit voor hun huis gingen meten.
Min of meer tegelijkertijd werd er op initiatief van het ontwerpbureau Stramien een al wat ouder voorstel van Arup Sum onder het stof weggehaald om dan maar de gehele ring van Antwerpen te overkappen. Deze ligt voor een deel al verdiept, aangezien ze is aangelegd in de voormalige 19e eeuwse vestingwerken van Antwerpen.
Met uitgekiende promotie- en festival campagnes lukte het Stramien de bevolking achter haar ‘Ringland’ plannen te scharen. Overheid, actiegroepen en bevolking stonden hierdoor steeds radicaler tegenover elkaar. Dit leidde tot een hoogtepunt toen de Raad van State op aangeven van de actiegroepen in 2016 fouten in de lopende procedure aantoonden en de overheid weer helemaal opnieuw zou moeten beginnen met de MER-procedure. Een compromis werd gevonden in een Toekomstverbond, waarin de opponerende partijen zich allen schaarden achter een combinatie van zeer ambitieuze compensatiedoelen en ontwerpvoorstellen voor zes delen van de ring.*
Onlangs werden die ‘overkappingsdromen’ aan de bevolking voorgesteld. Wat als eerste opvalt: wat een groen allemaal! De gehele ring is door een geweld aan overwoekerende bomen, planten, weiden en recreatieve, ecologische structuren weggetekend. Het oude beeld doemt op van een Caran d’Ache kleurpotlodendoos, waar alle potloden nog nagenoeg intact waren, met uitzondering van enkele kleine stompjes van verschillende kleuren groen en geel. De kleuren worden omlijst door een stortvloed van ronkende ontwerptermen zoals een bladerdak, een heus Scheldebalkon, de nieuwe groene entree voor de stad, een aquapark, groene uitlopers en een stil bermenlandschap, inclusief zwemvijver. De kleuren en termen verbloemen echter het gebrek aan structurele oplossingen voor het verkeer- en milieuvraagstuk.
Want ten eerste gaat het uiteindelijk niet om een volledige overkapping om het fijnstof te kanaliseren, waar het toch ooit om te doen was, maar enkel om een her en der iets breder uitgevallen brug of ecoduct. Een volledige overkapping zou volgens Het Toekomstverbond, de opstellers van het plan, niet mogelijk zijn, waarbij ze verwijzen naar Europese richtlijnen omtrent de veiligheid en ontploffingsgevaar. Een structurele oplossing in het veilig omleiden van ontploffingsgevaarlijk vrachtverkeer lijkt mij dan toch veel meer voor de hand te liggen.
Ten tweede zouden door het plaatselijk opheffen van de ring als ruimtelijke barrière, ontwikkelingskansen ontstaan voor gebieden aan weerszijde van de ring. Maar als naast een peperduur weg te werken snelweg, nog wel een ringspoorlijn, rangeerterrein en waterzuiveringsinstallatie blijven liggen, heb je een surrealistische visie nodig om te spreken van het verbinden van de wijken intra en extra muros.
De enige positieve uitzondering op het gebrek van structurele oplossingen vormt het bescheiden voorstel voor de zone West van de Studiegroep Omgeving en de Urbanisten. Zij stellen voor om de noodzakelijke grondwerken te hergebruiken voor het maken van één groot landschapspark vanuit de verschillende restgroen stukken langs de wegen. Maar, ten derde, kunnen zij het blijkbaar toch ook niet laten om ter hoogte van de Kennedy-tunnel een fietsbrug over de Schelde voor te stellen, in plaats van een vernuftige verbetering van de bestaande fietstunnel die daar nota bene al ligt. Ik weet, de ingangen zijn niet optimaal, maar optimaliseer deze dan. Want de stad, NVA bestuurd, zal echt geen fietsbrug zonder autoverkeer het levenslicht laten.
Crucialer is evenwel dat de kosten en baten cq. beschikbare overheidsfinanciering volstrekt uit de pas lopen met de ontwerpen. De kosten van al deze segmentplannen worden zonder uitzondering op 0,5 tot 1 miljard euro berekend tot circa 4 à 5 miljard euro in totaal. Samen met de andere voorstellen uit het Toekomstverbond, zijn er al bedragen gehoord van € 9 miljard. Rekening houdend met de ervaring bij andere grote infrastructuur projecten zal dit een voorzichtige raming zijn. Een en ander zal gefinancierd moeten worden met een zogenoemd ‘rollend fonds’, waarin nu iets meer dan € 50 miljoen zit en dat verder gevuld zal moeten worden uit mogelijke, maar niet te verwachten, onderuitputtingen van het Vlaamse infrastructuurbudget in komende jaren. Prioriteiten moeten gemaakt worden en in beginsel is dit thans ook al gebeurd; sommige wijken worden goed gefaciliteerd (tot ongeveer € 1 miljard gezamenlijk), andere minder of zelfs niet. Zelfs de vermaledijde, bovengenoemde volstrekt overbodige voet/fietsersbrug zit er in, mogelijk omdat deze aanspreekt in de politiek-architecturale verbeelding.
De segmenten-indeling van de intendant gaat zich hier tegen zichzelf keren. Want doordat de ene wijk wel en de andere niets krijgt, dreigt er een wig te komen in het eens zo hechte stadsfront. In de tussentijd gaan de voorbereidende werkzaamheden voor het sluiten van de ring gewoon door en plant men deze binnenkort aan te vatten, in de oorspronkelijke (maar gecontesteerde) dimensies van de tunnel. Het begint er derhalve veel op te lijken dat de bewonersweerstand vakkundig en Machiavellistisch serieus bij de curieuze neus is genomen.