Een zoektocht naar een nieuwe betekenis van de voormalige koepelgevangenis in Haarlem. Door middel van een nieuwe bestemming en minimale interventies wordt het voormalige gevangenisterrein getransformeerd tot een uitnodigende plek voor musici, muziekliefhebbers en alle Haarlemmers, met een programma dat aansluit bij de ambities van Haarlem en dat haar identiteit als popstad versterkt.
Opblaasbaar koepelobject
De Haarlemse koepelgevangenis is al meer dan 100 jaar een introvert en gesloten bolwerk. Het bestaat uit een ensemble van gebouwen ontworpen vanuit een ideologie die zich sinds de 17e eeuw met de opkomst van het kapitalisme langzaam ontwikkelde. Doordat de gedetineerde in zijn cel continu onder het oog van de bewaarder was zou hij zich beter gaan gedragen en als een bekeerd mens terug kunnen keren naar de maatschappij. Het panopticum is een bekroning van dit machtstype. Dit unieke erfgoed is in de fase om herbestemd te worden.
Inverses
Bij de planvorming stond de vraag centraal hoe dit unieke ensemble van gebouwen met historische waarde kan blijven voortbestaan en een nieuwe betekenis kan krijgen, waarbij haar essentie zichtbaar blijft. En hoe de nieuwe invulling een dialoog aangaat met het verleden. Het ontwerp onderzoekt de mogelijkheden van minimale interventies die het terrein geschikt maken voor een nieuw gebruik. Door middel van inverses wordt de essentie van het gebouw en terrein blootgelegd en tegelijkertijd een nieuwe laag gegenereerd waarmee de identiteit zichtbaar en voelbaar blijft.
Ingreep ringmuur
Het sinds 1901 geleidelijk aan dichtgeslibde en benauwde terrein krijgt weer ademruimte door de sloop van een aantal gebouwen. Het sloopmateriaal wordt hergebruikt om een park aan te leggen waarmee Haarlem Oost een nieuwe groene openbare ruimte krijgt die zij hard nodig heeft. Smalle doorgangen in de oude muur om het terrein verbinden het park met de stad. Deze minimale ‘incisies’ in de muur benadrukken het oorspronkelijke karakter van het terrein en maken het onderdeel van de stad.
Ademend koepelterrein
Er komen onder meer podia, oefenruimtes, opnamestudio’s, werkplaatsen voor instrumentenbouwers, een vinylwinkel, en er is ook ruimte voor horeca. Het plan verrijkt het sterke popklimaat van de Spaarnestad met een vrijplaats voor musici. Er is ruimte voor ontdekking, ontwikkeling, uitwisseling en uitvoering.
In de koepel komt een bijzonder luchtobject met een akoestische huid. Hierdoor ontstaan twee concertzalen met ieder een eigen atmosfeer. Het luchtobject is opblaasbaar. De enorme ruimte is op die manier flexibel in te delen voor talloze soorten concerten en optredens. Dit maakt tijdelijk gebruik mogelijk zodat de ziel van de koepel behouden blijft.
Entree koepel
Door minimale ingrepen en een sluitende exploitatie is het plan realiseerbaar. Het onderzoek naar programma en exploitatie is gebaseerd op gesprekken en informatie van Haarlemmers en diverse muziekinstellingen.
De uniciteit van dit koepelcomplex verdient het bewaard te blijven. Met minimale ingrepen worden verleden en heden op een duurzame manier verbonden. Met een programma dat aansluit bij de stad en tegelijkertijd bijdraagt aan het behouden en versterken van collectief bewustzijn.
Plankaart
Naam
Annette Bos
Contact
annette@annettebos.nl
Opleiding
Academie van Bouwkunst Amsterdam
studierichting
Architectuur
Jury rapport
“Met het ontwerp voor de herbestemming van de Haarlemse koepelgevangenis tot een uitnodigende plek voor muziekliefhebbers beoogt de ontwerpster het hermetisch gesloten complex bij de stad te betrekken en de bijzondere kwaliteiten te behouden en te ontsluiten.[…] De presentatie en met name de maquette is prachtig en brengt de inhoud van het plan goed voor het voetlicht.”
