Nieuws

Wihdatopia – Archiprix 2019

Het Palestijnse vluchtelingenkamp Al-Wihdat heeft naar schatting 75.000 inwoners, het ligt in het zuid-oostelijk deel van de Jordaanse hoofdstad Amman. Kamp en stad worden vaak gezien als twee verschillende entiteiten, maar steeds meer mensen vluchten naar de stad in plaats van een kamp in het niemandsland. Deze nieuwe beweging leidt tot een nieuw wereldwijd fenomeen, vluchtsteden. De nieuwe realiteit van het vluchtelingenvraagstuk daagt ons uit deze vooringenomen juxtapositie achter ons te laten en op zoek te gaan naar de overeenkomsten tussen kamp en stad. Wihdatopia onderzoekt deze verbonden toekomst in drie onderdelen: empirisch onderzoek, ontwerp en reflectie.

Introductie van een tweede netwerk door het koppelen van dakterrassen

Kan je je onderwerpkeuze kort toelichten?
Naar aanleiding van de Europese vluchtelingencrisis in het voorjaar van 2015 was ik benieuwd wat het vocabulaire en het gereedschap van een stedenbouwkundige in potentie kan bijdragen aan het vluchtelingenvraagstuk. Terwijl Europa haar grenzen sloot ontwikkelde zich door de gedwongen migratie van mensen in en rond conflictgebieden in het Midden-Oosten en Afrika een nieuw fenomeen; vluchtsteden. Steeds meer mensen vluchten naar stedelijk gebied. Daarmee heeft het humanitaire probleem en de huisvestingsopgave zich verplaatst van een niemandsland naar de bestaand stedelijke leefomgeving. Zonder hulpverlening zijn deze steden aan hun lot overgelaten. Het wordt tijd dat we niet langer wegkijken want deze locaties zijn niet alleen de broeinesten van mogelijk conflict en geweld, maar ook de woonbuurten waar de overgang van armoede naar middenklasse plaatsvindt, waar de volgende generatie kinderen opgroeit, vriendschappen worden gesloten en nieuwe coalities en regeringen worden gesmeed. Het verschil tussen beide hangt af van onze kennis, vermogen en bereidheid om in deze plekken te investeren. Het is daarom van belang om in een tijd waarin de effectiviteit en basisdoelstelling van buitenlandse hulpverlening onderdeel zijn geworden van een welverdiend scepticisme, te verkennen en erkennen dat juist deze stedelijke ruimte in transitie kansen en oplossing aandragen voor het vluchtelingenvraagstuk.

Wat of wie zijn je inspiratiebronnen?

Benoem het sleutelmoment in je afstudeerproject?
Een belangrijk moment in het onderzoeksproces is de ontwikkeling van de hypothese, het uiteindelijke kader waarin dit onderzoek zijn doel heeft gevonden. De stelling dat het een logische en noodzakelijke stap is om het vluchtelingenkamp bestuurlijk onderdeel te maken van de stad is de kern van de opgave en positie van het onderzoek in het debat. Het ‘Wat als?’ voorstel, oftewel ‘de mogelijkheid van een project’ verleende het onderzoek de vrijheid heel gedetailleerd te ontwerpen, juist omdat het onderzoek niet pretendeert dat het zo moet worden maar agendeert zichtbaar te maken waarover het debat ook moet gaan: de kansen van regionale vluchtelingenopvang in stedelijk gebied.

Huidige situatie

Project tekst
Wihdatopia is geworteld in het besef dat de vluchtelingencrisis van de eenentwintigste eeuw een stedelijk probleem is. Steeds meer mensen vluchten naar de stad in plaats van het kamp. Deze nieuwe beweging leidt tot een nieuw wereldwijd fenomeen, vluchtsteden. Eén van deze vluchtsteden is Amman de hoofdstad van Jordanië. De huisvestingsopgave heeft zich hier verplaatst van een niemandsland naar de bestaande leefomgeving. Hoe gaat Amman om met deze nieuwe realiteit? Wihdatopia verkent de mogelijkheden of voor dit stedelijk vraagstuk een stedelijke oplossing kan worden gevonden. Het onderzoek verkent deze horizon aan de hand van een praktijkvoorbeeld uit de stad, het Palestijns vluchtelingenkamp Al-Wihdat. Een nederzetting met naar schatting 75.000 inwoners en meer dan 60 jaar na dato nog steeds ondersteund door internationale hulpverlening.

Publiek eigendom

Kamp en stad worden vaak gezien als twee verschillende entiteiten. De nieuwe realiteit van het vluchtelingenvraagstuk daagt ons uit deze vooringenomen juxtapositie achter ons te laten en op zoek te gaan naar de overeenkomsten tussen kamp en stad. Wihdatopia onderzoekt deze verbonden toekomst in drie onderdelen: empirisch onderzoek, ontwerp en reflectie.
Het empirisch onderzoek verkent de groei van het kamp in relatie tot de ontwikkeling van de stad en haar context. De observaties van Al-Wihdat’s historische ontwikkeling laten zien hoe het kamp van een uitzonderingspositie via een heterotopische tussenfase een symbiotische relatie met de stad Amman heeft ontwikkeld. Uit het vooronderzoek blijkt ook dat de afhankelijkheid en het isolement als gevolg van hulpverlening het kamp belemmeren om een volgende stap te maken in haar ontwikkeling. Na jaren van emancipatie is de vooruitgang gestagneerd. Door de aanwezigheid van het hulpverleningsinfuus en het gebrek aan centraal gezag zit de vluchtelingengemeenschap vast in tijd en ruimte.

Interventie herontwikkeling publiek eigendom

Op basis van een hypothetische ontwerpinterventie wordt deze uitzichtloze situatie doorbroken. De stedenbouwkundige ingreep is gebaseerd op twee bestuurlijke prikkels; het verbannen van internationale hulpverlening en verlenen van eigendomsrechten aan de bewoners die de grond al zo lang hebben bewoond. Het ontwerp bouwt voort op arabische principes uit een regionale planningstraditie. Het plan gaat uit van een onopgelost ontwikkelingsperspectief. De strategische ingreep schept condities op basis waarvan het kamp organisch kan doorgroeien naar een inclusieve wijk. Een stadswijk met een architectuur en stedenbouw die een in potentie nieuwe set aan iconische afbeeldingen documenteert van een veel grotere relevantie en inhoud.

Evolutie van het plan

De reflectie op het onderzoek toont aan dat vluchtelingenkampen onderdeel kunnen en moeten zijn van stedelijke ontwikkeling. Deze stelling wordt onderbouwd met een theorie die in verregaande mate ontleend is aan de ontwikkelingslogica van Al-Wihdat’s transformatie van kamp naar stad. Dit biedt uitzicht op een nieuwe norm voor het hulpverleningsvraagstuk als stedelijk probleem. Want deze vluchtsteden zijn namelijk de plaatsen waar een volgende generatie geboren zal worden, of waar de volgende grote explosie van geweld zal plaatsvinden. Door de stedelijke problematiek van vluchtelingenopvang onder ogen te zien, kan dit vraagstuk onderdeel worden van een narratief over steden van de toekomst wereldwijd. Onze kennis, vermogen en bereidheid om in deze plekken te investeren zal het verschil maken.

Netwerk van dakterrassen

Naam
Bram van Ooijen

Contactgegevens

bram_vanooijen@hotmail.com

Opleiding / studierichting
Rotterdamse Academie van Bouwkunst / stedenbouw

Wanneer begonnen met afstuderen

Februari 2016

Wanneer klaar met afstuderen
December 2017

Wat doe je nu

Stedenbouwkundige bij MUST

Wat hoop je als ontwerper in de nabije/verre toekomst te bereiken?
Ik merk dat ik nieuwsgierig ben en veel plezier haal uit het onderzoeken van thema’s en werkvelden buiten het domein van de stedenbouwkundige en architect en deze te verbinden met de kracht van het ontwerp. In navolging van het afstudeeronderzoek heeft op het moment migratie mijn interesse. In deze verbindende rol zie ik mezelf op termijn graag verder ontwikkelen en werken op het snijvlak van ruimtelijke en sociale-economische dimensie van vraagstukken.

Impressie Al-Wihdat

Impressie Al-Wihdat