Twee documentaires, zowel elkaars tegenpool als elkaars gelijke. Beide films gaan over moeite doen en beide zijn ook meer dan de moeite van het bekijken waard. Allebei de films gaan over een persoon die zich alle moed en moeite getroost voor een project zonder zichzelf de vraag te stellen ‘waarom?’ Ik zie hier een pijnlijk omkering van de situatie in het jaar 2019, waarin urgente en zinvolle opgaven ons om de oren slaan, die bepaald niet met moed en moeite worden beantwoord.
still uit documentaire: Christo op zijn drijvende pier in het Iseomeer in Italië.
Walking on water
‘All our works are totally useless’, zegt de inmiddels 80+-jarige kunstenaar Christo in de documentaire Walking on water, een man die zijn moeite principieel niet meteen inzet voor direct nut. Bekend van onder meer de ingepakte Berlijnse Reichstag en Parijse Pont Neuf is zijn werk (zijn vrouw en kunstpartner Jeanne-Claude overleed in 2009) steeds een tijdelijk visueel spektakel. De documentaire volgt het team van Christo bij de realisatie van het project The Floating Piers in het Iseomeer in Italië in 2016. Al in de jaren zeventig wilden Christo en Jeanne-Claude een drijvend voetpad realiseren, maar op de door hen gewenste locaties in Argentinië en Tokyo ketste het project af. Uiteindelijk werd het pas na 40 jaar gerealiseerd in het Iseomeer.
Christo is in de documentaire de archetypische kunstenaar die met zijn intrinsieke artistieke dadendrang in zijn eigen analoge wereld leeft en een volhardend team nodig heeft om het project van de ene paniekaanval naar de andere dreigende ramp te loodsen. En vooral om het project in de werkelijkheid ‘in de wind, regen en echte lucht’ te kunnen laten landen.
De documentaire toont de moeite die daarin is gaan zitten: van fysieke inspanningen tot het bijwonen van die hautaine sponsor-soirees, van het pareren van bureaucratische onnozelheid tot het temmen van kunst-consumerende mensenmassa’s. Een zinloos project van kilometers drijvende pieren, zelf gefinancierd uit de verkoop van het artwork en na 14 dagen weer afgebroken. De volharding om dit betoverend project gerealiseerd te krijgen dwingt respect af. Het is een hit&run evenement dat geen ander nut heeft dan het bieden van een unieke beleving voor bezoekers. Na afloop keert de rust weer terug in het gebied en leeft het werk slechts verder in boeken, prenten en dus een film.
Still uit documentaire: publiek op de pieren in het Iseomeer
The Chinese Mayor
“Rules are rules, don’t try to challenge the government” zegt burgemeester Geng Yanbo in The Chinese Mayor; iemand die duidelijk zijn energie inzet voor het doordrukken van zijn megalomaan project als onderdeel van nationaal en lokaal beleid. Ook hier is het directe nut niet meteen duidelijk. Een reconstructie van een oude stadsmuur moet vele toeristen trekken die vervolgens de stad Datong uit het economische slop moeten trekken. Christo’s project is daarmee vergeleken een peulenschil, want hier moet een halve stad worden gesloopt, honderden mensen herplaatst en dan ook nog eens in een paar jaar een muur worden gebouwd. De fly on the wall documentaire biedt een weinig verhullende blik op de rigoureuze gang van zaken in Datong. Het project is inmiddels af. Waar Christo’s project haast ten onder ging aan massa’s belevingsbezoekers, is Datong nog even stil als daarvoor. Het is een zinloos en zelfs schadelijk project, voorlopig.
Still uit de documentaire: burgemeester Geng Yanbo overziet zijn stad Datong
Datong stadsmuur voor in 2008 (links) en na in 2016 (rechts) / bron Google
Het lijkt erop dat vooral de herinnering blijvend is, aan Christo’s project en het geweld dat ‘demolition Geng’ Yanbo gebruikte om zijn droom te realiseren. Zowel Christo als Geng Yanbo zie je aan het eind van de documentaires naar het volgende project reizen. Christo is in een woestijn bezig met het volgende project van de mastaba, dat hij later in Londen zou realiseren. Geng zie je vertrekken naar zijn volgende vijf-jaren aanstelling, als burgemeester in Taiyuan dit keer. Begin 2019 ging hij met pensioen.
De dadendrang van beide heren is bewonderenswaardig, maar het motief wringt bij beiden. Geng Yambo ambitie is, naast het abjecte geweld, ook nog eens gestoeld op de dubieuze veronderstelling dat een icoonproject meer toerisme veroorzaakt en daardoor een suffe stad zal redden. Je moet eisen van politici, zelfs Chinese, dat ze zich inzetten voor de structurele opgaven van nu, in plaats van symbolische iconen die een stad ‘op de kaart zet’.
Christo krijgt met zijn hit & run kunst het voordeel van de twijfel, omdat hij het gebied in ieder geval netjes achterlaat en ook zorgt voor het recyclen van zijn projectmateriaal. Maar je zou toch ook bij hem hopen dat met zoveel moeite en het bezetten van publieke en natuurlijke ruimte, de impact verder rijkt dan een sensorische beleving voor 1 miljoen bezoekers die als een sprinkhanenplaag de lokale bevolking op hol jagen.
Passie, moeite en volharding, ze weten die genadeloos in te zetten. Als die eigenschappen worden ingezet voor de urgente opgaven als klimaatadaptatie, energietransitie of een rechtvaardige samenleving, dan is er hoop.
Veel moed en energie gewenst in 2020 voor de projecten die jij belangrijk vindt maar vooral ook anderen op de wereld helpen.
Documentaire Christo: Walking on Water (€5,99, of € 2,99 als je voor het eerst een account aanmaakt)
Documentaire The Chinese Mayor (gratis te bekijken in de IDFA collectie)
‘Oude’ kijk- en luistertips vind je hier.
