Het afstudeerproject Expeditie Rotterdam van Hedwig van der Linden is een ontdekkingstocht naar de verborgen ruimte in de binnenstad van Rotterdam. Het project verkent het Rotterdamse expeditiebouwblok met als doel om deze ruimte in het naoorlogse stedelijk weefsel nieuw leven in te blazen.

Maquette, zicht op en inkijk in verdicht en geïntensiveerd expeditiebouwblok
Kan je je onderwerpskeuze kort toelichten?
Zoekend naar realiseerbare maatschappelijke opgaven voor Rotterdam, deed ik mijn afstudeerproject bij het afstudeerlab Veldacademie van de TU Delft. In deze studio ontwikkel je een eigen opgave die beantwoordt aan een actueel, voor Rotterdam relevant vraagstuk.
Vanuit een fascinatie voor de ‘achterkanten’ van de stad – verborgen plekken die gevoelsmatig zijn onttrokken aan het openbare domein – zwierf ik rond in de Rotterdamse binnenstad. Wandelingen door de expeditiehoven leidden tot een vervreemde waarneming van de stad. Expeditiehoven, verwante termen zijn toeleveringsstraten of distributiestraten, ontstaan in de Wederopbouwperiode (in de architectuur en stedenbouw betreft het vooral de periode van 1945 tot ongeveer 1968), zijn bedoeld voor vrachtverkeer ter bevoorrading van winkels, bedrijven en horeca. Een bekend voorbeeld zijn de expeditiehoven rondom de Lijnbaan.
Door het ontstaan van nieuwe logistieke middelen en de economische verschuiving van goederen naar diensten, is in de huidige tijd de functie van de expeditiehoven gedeeltelijk weggevallen. De hoven bestrijken een gezamenlijke oppervlakte van zo’n 25 voetbalvelden (ca. 16 ha) aan openbare ruimte, verborgen plekken waar ruimte is voor ontwikkeling.
De gemeente Rotterdam heeft de expeditiehoven geïnventariseerd; een uitnodiging om mee te denken en te inspireren tot een hernieuwde toekomst. De noodzaak tot verdichten, kansen voor herontwikkeling en intensivering van de publieke ruimte van Rotterdam, moedigden mij aan om een binnenstedelijk expeditiebouwblok te herzien en nieuw leven in te blazen.
Wat of wie zijn je inspiratiebronnen?
De grote verschillen tussen het voor- en naoorlogse Rotterdam – een dichtgeslibde stedelijk weefsel werd vervangen door een moderne structuur met veel openbare ruimte – prikkelden mij om te zoeken naar nieuwe mogelijkheden tot verdichting en intensivering van de stad. Het bestuderen van de modernistische principes uit de Wederopbouwperiode, in het perspectief van hedendaagse stedelijke vraagstukken, inspireerde mij tot nieuwe dynamiek en nieuwe vormen van stedelijke architectuur.
Het herdefiniëren van het expeditiehof tot woonhof, waarin je verschillende lagen van openbaarheid kunt benadrukken en creëren, voedde mijn ontwerp. In dit proces werd ik aangemoedigd door de specialistische kennis en interesses van mijn afstudeermentoren.
Benoem het sleutelmoment in je afstudeerproject.
Het moment dat ik me realiseerde dat mijn afstudeerproject niet ging om de toekomst van de expeditiestraten, maar om de toekomst van het gehele expeditiebouwblok en op grotere schaal zelfs om een herleving van een secundair binnenstedelijk netwerk.

Overzicht expeditiestraten in Rotterdam
Projecttekst
Janshof in het Hoogkwartier, een wijk in het oostelijke deel van de Rotterdamse binnenstad, omvat werk- en winkelruimte op het publieke maaiveld en 42 woningen ontsloten vanaf het collectieve dek. Het ziet kansen om daadwerkelijk de gewenste groei van het aantal woningen in binnenstedelijk gebied te realiseren en daarmee tegelijkertijd de publieke ruimte in de stad te verrijken en de wederopbouwarchitectuur te behouden.
Door het bombardement in 1940 heeft Rotterdam een nieuw type binnenstad. Tijdens de wederopbouw werd gekozen voor een ruime opzet van de stad, passend bij de moderne auto-ideologie. In plaats van het traditionele gesloten bouwblok met tuinen kwam er het expeditiebouwblok. Verborgen achter poorten liggen op het binnenterrein van de bouwblokken expeditiestraten- en hoven die samen een secundair netwerk vormen met een typische sfeer die meer is dan achterkanten.

Plattegrond van het collectieve deck toegankelijk voor bestaande en nieuwe bewoners en waar passanten zich te gast voelen
De expeditiestraten zijn bedoeld voor vrachtverkeer ter bevoorrading van winkels, bedrijfspanden, restaurants en andere horeca. Na zo’n 70 jaar is deze rol echter verouderd door de veranderde logistiek en de verschuivende economie van goederen naar diensten. In dit type stadsruimte is het daardoor meestal rustig; de straten zijn gescheiden van het winkelende publiek en er is geen bestemming voor bezoekers. In totaal gaat het om zo’n 25 voetbalvelden aan openbare ruimte; verborgen plekken waar ruimte is voor ontwikkeling. En Rotterdam is booming, er is urgentie de stad te verdichten en te intensiveren door woningen toe te voegen aan de binnenstad.

Langsdoorsnede, relatie publieke beneden wereld en collectieve bovenwereld
In het ontwerpvoorstel voor het Sint-Janshof – een expeditiebouwblok met dubbele rechte expeditiestraten – wordt op het binnenterrein stedelijk leven toegevoegd door de expeditiestraten om te zetten in een reeks geborgen publieke ruimten; bovenop de bestaande bedrijfspanden in het midden van het bouwblok is een dek gecreëerd met collectieve ruimtes en ingepaste woontorens dat is verbonden met de omliggende bestaande woningen. Het dek, de torens en hun materialisatie in glas en staal verwijzen naar en vernieuwen de modernistische architectuur. Door het toevoegen van nieuwbouw in een bestaand bouwblok is het gebruik van lichte materialen en glas voor zoveel mogelijk daglichttoetreding van belang.

Beeld in publieke expeditiehof met verblijfs- en verplaatsruimte
De benadering om oorspronkelijke modernistische principes te gebruiken in het perspectief van hedendaagse technologie en programma zorgt voor nieuwe dynamiek. Deze werkwijze, vanuit de kennis van de bestaande situatie op weg naar de volgende fase in een betekenisvolle stad, is een voorwaarde voor duurzaam hergebruik. Dit afstudeerproject gaat uit van de huidige transitieopgaven en kijkt 20-30 jaar vooruit. Het is een oplossing waar we morgen mee kunnen beginnen.
In Rotterdam is de ruimte in het expeditiebouwblok uitzonderlijk. Maar ook andere (naoorlogse) steden en dorpen kennen achterstraten en tussenruimtes die nieuwe vormen van stedelijke architectuur mogelijk maken.

Beeld op collectieve verhoogde straat tussen bestaand en nieuwbouw
Naam
Hedwig van der Linden
Contactgegevens
hedwigvdlinden@gmail.com
Opleiding en studierichting
Bouwkunde TU Delft
Start afstuderen
februari 2018
Afronding afstuderen
juni 2019
Wat doe je nu?
Ik werk bij Studio for New Realities en bij de leerstoel Urban Development Management (TU Delft) als ontwerper en onderzoeker.
Wat hoop/wil je als ontwerper in de nabije en/of in de verre toekomst bereiken?
Als ontwerper richt ik me op het samenbrengen van ontwerp, gebruik en onderzoek voor stedelijke ontwikkeling. Met verbeeldingskracht en kennis van gebieds- en projectontwikkeling wil ik graag op verschillende schaalniveaus bijdragen aan het realiseren van fijne leefomgevingen.
Link naar afstudeeronderzoek
Link naar video

Beeld op collectieve deck met nieuwbouw en zicht op bestaande bebouwing
Jury rapport
“[…] Met de herontwikkeling van het Rotterdamse expeditiebouwblok snijdt de ontwerpster een interessante opgave aan. Door het toevoegen van een woonprogramma haakt het plan aan bij de ambitie van de gemeente om de stad te verdichten. Het plan is bedoeld als een aanzet voor de verdere uitwerking van het voorgestelde verdichtingsconcept. De ontwikkelde basisopzet is interessant en heeft potentie.[…]”