Voor wie in de stad op zoek is naar natuur hoeft niet ver te kijken. Onder onze steden gaan namelijk verborgen landschappen schuil die een grote kans bieden aan een bijzondere en kwetsbare natuur. Het project ‘Nature Is Under Your Feet’ focust zich op de stad Londen, waar zo’n twaalf voormalige zij-beken van de Theems begraven liggen onder lagen van beton en als stille waterlopen nog steeds onder de stad doorstromen. In de uitwerking van één van deze waterlopen, de voormalige Fleet rivier, is een reeks van zes zorgvuldige uitsnedes ontworpen waar boven- en onderwereld met elkaar worden verbonden en waar condities kunnen ontstaan voor bijzondere biotopen.
Getijdeplek tijdens hoog water
Kan je je onderwerpkeuze kort toelichten?
‘Nature is Under your Feet’ is een zoektocht naar natuur dichtbij huis en neemt het ondergrondse landschap onder de stad hierin als een nieuw uitgangspunt. Het project focust zich op de stad Londen, waar zo’n twaalf voormalige zij-beken van de Theems rivier onder de grond begraven liggen en als stille waterlopen nog steeds onder de stad doorstromen. Het voorstel zoekt naar nieuwe manieren om de stad met haar ondergrondse landschap te verbinden en om hiermee kansen te creëren voor een nieuwe stadsnatuur.
Londen is bij lange na niet de enige stad waar rivieren zijn getransformeerd tot ondergrondse rioolsystemen. Wereldwijd vinden we talloze plekken waar mensen zich oorspronkelijk rondom deze waterlopen vestigden, maar waar na verloop van tijd door hevige vervuiling, het water de vijand werd. Als gevolg hiervan zijn vele van deze waterlopen ondergronds gebracht en verstopt onder lagen van beton en asfalt. De verbinding met de ondergrond en het oorspronkelijke landschap is hiermee vervaagd en kan nauwelijks worden ervaren. Dit beïnvloedt niet alleen hoe mensen de stad beleven, maar ook hoe onze steden reageren op hedendaagse vraagstukken zoals hittestress, overstromingen, watertekorten en biodiversiteitsverlies.
Om de verloren connectie tussen de stad en het landschap te herstellen richt het project zich binnen Londen op de voormalige Fleet River: de inmiddels bakstenen Fleet Sewer. Na het transformeren van een gemixt riool naar een gescheiden, schone waterloop, is een serie van zes zorgvuldig gekozen uitsnedes ontworpen, waar daglicht en frisse lucht wordt binnen gelaten. Deze ‘vensters’ verbinden de boven- en onderwereld met elkaar en laten de voorbijganger het landschap onder de stad ervaren. Daarnaast ontstaan er op deze plekken unieke condities zodat een nieuwe, fragiele natuur kan ontstaan en floreren, afgeschermd van de hectische stad erboven. Van rivierbron tot –monding zakt het riool steeds dieper in de bodem, waardoor er in elk ‘venster’ een uniek micro-klimaat kan ontstaan.
‘Nature is Under your Feet’ probeert te ontdekken of de verborgen structuur van de Fleet Sewer een kans zou kunnen zijn om een ‘nieuwe natuur’ te creëren: een natuur die het harde stadsleven bovengronds niet kan overleven, maar die juist unieke en bijzondere biotopen mogelijk maakt; een kwetsbare natuur te ontdekken onder je voeten.
Het verborgen landschap onder de stad: voormalige zijbeken als potentiëel raamwerk voor een nieuwe stadsnatuur. Rood: rivieren veranderd in riolen. Donkerrood: voormalige rivier de Fleet
Wat of wie zijn je inspiratiebronnen?
Ik heb tijdens mijn afstuderen mogen spreken met geoloog en schrijver Salomon Kroonenberg. Hij schreef het intrigerende boek ‘Waarom de Hel naar Zwavel Stinkt’ waar hij de onderwereld niet als gevaarlijk, lelijk of duister omschrijft, maar juist als plek waar tal van schatten en mysteries zijn te ontdekken. Zijn kennis van bodem, geologie maar vooral ook mythische verhalen boden grote inspiratie en een nieuwe kijk op de wereld om me heen. Daarnaast zijn de projecten van kunstenares Agnes Denes en kunstenaar Olafur Eliasson grote inspiraties, omdat zij beiden werken met natuur en tijd. Eliasson, die ons confronteert met hedendaagse klimaat vraagstukken, zoals in zijn werk Ice Watch (2014) en Agnes Denes die in het werk Wheatfield (1982) de relatie tussen stad en landschap aansnijdt. Maar ook de meer subtiele kunstwerken en kaarten van Marjolijn Boterenbrood zijn erg indrukwekkend.
Vensters naar een ondergrondse natuur: iedere plek heeft haar eigen specifieke condities / Zand, grind / Londense klei, ondoordringbaar / Kalk, waterdragend / Grondgesteente, ondoordringbaar / rivierbron / rivier aftakking / heilige rivier / holy river rivierterras / river valley rivier monding / river outlet ± 10 km of twee uur lopen
Benoem het sleutelmoment in je afstudeerproject
Ik las een artikel over hoe bioloog Wim Vuik een verborgen wereld van varens ontdekte in de straatputten van Utrecht. Ik was hier zo van onder de indruk, omdat deze putten door mensenhanden zijn gemaakt en tegelijkertijd blijkbaar de perfecte groei omstandigheden bieden voor bijzondere planten die je normaal gesproken niet zou tegenkomen in de stad. Het feit dat deze putten zo afgeschermd liggen van het ‘gewone’ dagelijkse leven, maakt dat er een nieuwe natuur kan ontstaan. Dit was voor mij een enorme inspiratie om het ondergrondse stelsel van Londen ook zo te benaderen.
De voormalige riviermonding, het laatste venster bij de Thames: de getijden worden binnengelaten.
Project tekst
Op zoek naar een plek om te wonen vonden we altijd strategische punten in het bestaande landschap om ons huis te bouwen. Het leven in, en het gebruik van het landschap gaf niet enkel kennis van onze omgeving, maar bovenal een gevoel van verbondenheid en identiteit.Tegenwoordig zijn sommige van deze nederzettingen drastisch veranderd. Ze zijn inmiddels uitgegroeid tot steden die maar blijven uitbreiden. De verbinding met de ondergrond en het oorspronkelijke landschap is vervaagd en kan nauwelijks worden ervaren. Dit beïnvloedt niet alleen hoe mensen de stad beleven, maar ook hoe onze steden reageren op hedendaagse vraagstukken zoals hittestress, overstromingen, watertekorten en biodiversiteitsverlies.
Mogelijke flora en fauna op de getijdeplek
Lythrum salicaria / Regenboog forel / Populus alba / Regenslak / Cotula coronopifolia / Hieracium murorum / wolhandkrab
Als gevolg van het alsmaar veranderen van de stad lijkt het of we ver moeten reizen om ‘natuur’ te vinden, maar wat als we wat beter kijken? Is de natuur er nog? Ligt die niet gewoon verborgen onder al die kunstmatige stadslagen? Ligt natuur verstopt onder onze voeten? En als dat zo is, kunnen we dan proberen om haar beter te verbinden met de stad?
Om antwoorden te vinden op deze vragen wordt in dit project de stad Londen onderzocht, waar veel zijrivieren van de Theems nu onder de stad begraven liggen. Deze beekjes waren ooit de aanleiding voor mensen om zich hier te vestigen, maar door zware vervuiling tijdens het industriële tijdperk zijn de rivieren getransformeerd tot ondergrondse bakstenen rioleringen. Gericht op een van deze riolen, zoekt het project naar nieuwe manieren om de stad met haar ondergrondse landschap te verbinden.
Getijdeplek tijdens laag water
Na het transformeren van een van de historische riolen, de Fleet Sewer, naar een gescheiden, schone waterloop, is een serie van zes zorgvuldig gekozen uitsnedes ontworpen, waar daglicht en frisse lucht wordt binnengelaten. Deze ‘vensters’ laten de voorbijganger niet alleen het landschap onder de stad ervaren, maar bieden tevens unieke condities zodat een nieuwe, fragiele natuur kan ontstaan en floreren, afgeschermd van de hectische stad erboven. Van rivierbron tot –monding zakt het riool steeds dieper in de bodem, waardoor er in elk ‘venster’ een uniek karakter en habitat kan ontstaan. Bij de bron zal bijvoorbeeld het zoete water het startpunt zijn van een wilde waterloop, terwijl bij de monding het riool weer wordt verbonden met de Theems waardoor nieuwe getijdeplekken ontstaan met een brak-water milieu.
‘Nature is Under your Feet’ probeert te ontdekken of de verborgen structuur van de Fleet Sewer een kans zou kunnen zijn om een ‘nieuwe natuur’ te creëren. Een natuur die het harde stadsleven bovengronds niet kan overleven, maar die juist unieke en bijzondere biotopen mogelijk maakt; een kwetsbare natuur te ontdekken onder je voeten.
Het creëren van de juiste omstandigheden voor een fragiele natuur: nieuwe muur op het bestaande rioolstelsel
Naam
Charlotte van der Woude
Contact
email
opleiding/studierichting
Amsterdam University of the Arts / Academy of Architecture
Begin afstuderen
maart 2018
Klaar met afstuderen
juni 2019
Wat doe je nu
Ik werk als landschapsarchitect bij MTD landschapsarchitecten in ’s-Hertogenbosch. Binnen het bureau werk ik met name aan stedelijke projecten die vragen om een natuur-inclusieve invalshoek en waar biodiversiteit, stadsnatuur en waterproblematiek belangrijke thema’s zijn. Ook probeer ik me steeds meer te verdiepen in de kennis over beplanting en zoek ik naar manieren hoe we beplantingsplannen in de stad natuurlijker kunnen maken. Daarnaast geef ik sinds kort ook les als gastdocent bij de Academie van Bouwkunst in Amsterdam. Het is ontzettend leuk om betrokken te blijven bij de Academie en om te blijven leren van talentvolle mensen.
Wat hoop/wil je als ontwerper in de nabije en/of in de verre toekomst bereiken?
Ik hoop een bijdrage te kunnen leveren aan een wildere versie van de stad. Een stad die meer is dan enkel ingericht voor ons mensen, of voor commercie en praktische doeleinden, maar een plek waar we ons kunnen blijven verwonderen. Zoals Guy Débord schreef in zijn essay ‘Theory of the Dérive’, zou de stad een plek moeten zijn waar we kunnen (ver)dwalen en waar we avontuur kunnen vinden op onverwachte momenten. Ik geloof dat door meer ruimte te maken voor natuur, zowel boven- als ondergronds, deze spontane momenten veel meer deel kunnen worden van het stedelijke leven. Ik hoop daarom dat in de toekomst het contrast tussen wat wij zien als ‘natuur’ of als ‘stad’ veel meer vervaagd en dat we de stad als haar eigen biotoop gaan zien.
Uit het juryrapport
“Op zes locaties worden op uiterst zorgvuldige wijze ingrepen ontworpen, elk met zijn eigen specifieke kwaliteiten. Elke ingreep is subtiel ontworpen en goed uitgewerkt qua natuur, als biotoop voor specifieke soorten planten en dieren en ten slotte ook qua architectuur. De notie van de natuur onder de stad wordt daarmee op treffende wijze in de beleving van de stad ervaarbaar gemaakt. De serie van betrekkelijk kleine ingrepen die duidelijk onderdeel zijn van een groter geheel geeft daarmee een schitterende nieuwe dimensie aan de stad.”