Paul Kuipers ontwierp een nieuw thuis voor Edward Snowden in Amsterdam dat gelezen kan worden als een ruimtelijk manifest om het belang van ’transparency’ en ‘privacy’ voor de democratische samenleving te adresseren.
Maquette 1:100 De muur van kamers vormt een labyrinth van verschijnen en verdwijnen. Behalve een huis voor Snowdon bevat het volume een aantal publieke functies.
Kan je je onderwerpkeuze kort toelichten?
Het debat over de ontwikkelingen van de digitalisering is van levensbelang. Blijft het internet de democratische plek van onvoorwaardelijke ontmoetingen en community vorming, of verwordt het tot een instrument in handen van overheden, trillion dollar bedrijven en de maffia, om heimelijk een dictatuur van controle en manipulatie tot stand te brengen?
In de huidige realiteit van grootschalige surveillance en data exploitatie spelen klokkenluiders een belangrijke rol. Zij geven informatie van binnenuit; informatie die essentieel is om keuzes en beleid te kunnen maken. ’Onwetendheid’ is een grote vijand van een goed functionerende democratie.
De paradox is echter dat degenen die onthullen, zichzelf altijd moeten verstoppen. De verpersoonlijking van deze groep is Edward Snowden, die al sinds 2013 in een totale sociale isolatie en stateloos moet leven.
Mijn project adresseert het belang van transparantie en privacy door het onderdeel te maken van een architectonische opgave. Dat heb ik gedaan door een nieuw thuis voor klokkenluider Snowden te ontwerpen in het hart de liberale democratie. Het is een publiek gebouw waarin een verborgen en veilige woonplek voor de klokkenluider is opgenomen.
Impressie van het Forum, een van de openbare ruimten waar Snowden en zijn toehoorders elkaar kunnen ontmoeten.
Wat of wie zijn je inspiratiebronnen en kan je dit kort toelichten?
Om het begrip transparantie te transponeren naar een architectonisch model ben ik paradoxaal genoeg begonnen met de massa. Deze moest vervolgens aangevallen en uitgehold worden, om ruimtes te organiseren en ruimtelijke ervaring te realiseren. Met name overbodig geraakte en defensieve vormen van architectuur, zoals bunkers, forten en kastelen vormden een inspiratiebron.
De labyrintische ervaring, zoals we die kennen van de klassieke tuin, maar ook van de grillige infrastructuur van het web, was het uitgangspunt voor de organisatievorm. Enerzijds om de ‘verwarring’ als vorm van beveiliging in te zetten, anderzijds om het verrassende en onvoorspelbare in de ruimtelijk ervaring tot stand te brengen.
Benoem (en beschrijf kort) het sleutelmoment in je afstudeerproject
De ontdekking dat architectuur kan worden uitgedrukt met een geleend vocabulaire. Het stimuleert de verbeelding en helpt bij het ontwerpproces. Gaandeweg is het jargon van de digitale wereld over het ontwerpproces heen gelegd.
‘Versleuteling’ kan je zien als het centrale thema in mijn project, gebruikt om tot een labyrintische verstrengeling van privé en publieke ruimtes te komen. Firewall, server, host, router, cache, gateway; het wordt allemaal architectuur.
Gevel Keizersgracht 265 en Herengracht 268 Het Achterhuis snijdt door de huizen aan de gracht en manifesteert zich daar op een mysterieuze manier.
Projecttekst
Sinds we Edward Snowden kennen als klokkenluider, weten we over de realiteit van mass surveillance en data exploitation door westerse regeringen en de grote multinationals. Die doen dit om meer greep op haar burgers en consumenten te krijgen. Dat dit een grove schending van onze privacy is, spreekt voor zich. De grote paradox in dit verhaal is, dat iedereen die zich opwerpt als pleitbezorger van transparency, vaak zelf gevaar loopt en zichzelf vervolgens onzichtbaar moet maken. Zo werd Snowden, sinds zijn bekendmakingen, gedwongen uit te wijken naar Rusland, waar hij nog steeds verblijft in ballingschap.
Het nieuwe thuis voor Snowden is een re-interpretatie van het achterhuis, een bekende typologie aan de grachtengordel in het centrum van Amsterdam. De min of meer verborgen achterhuizen en binnentuinen blijken de aangewezen locatie voor een project dat gaat over verhulling en onthulling.
Mijn project is een utopisch project. Als je de realiteit wilt veranderen, moet je er eerst één verbeelden. Om de verbeelding gedurende mijn ontwerpproces te voeden heb ik termen uit het internet vertaald naar architectonische concepten. Het fysieke en analoge ruimtelijk onderzoek komt op die manier samen te vallen met het virtuele en digitale narratief van Edward Snowden.
Aan de hand van het begrip encryption is dit te illustreren. Voor het zenden van privé e-mails en berichten gebruiken we data versleuteling om onze privacy te waarborgen. Het ruimtelijk onderzoek van dit project was specifiek gericht op dit begrip: hoe te komen tot een versleuteling van de ruimte.
Het is een labyrintische configuratie van private, publieke en openbare ruimtes geworden waarin de wisselwerking tussen verdwijnen en verschijnen ruimtelijk wordt georganiseerd.
Het Achterhuis breekt door het Voorhuis heen en kondigt zich op een cryptische wijze aan op de Heren- en Keizersgracht, en maakt een verscholen verbinding tussen deze beide grachten, middels een gang door het huis.
Het huis van Snowden waarborgt zijn privéleven en opent zich naar bezoekers en passanten. Het Achterhuis kan worden gezien als een nieuw publiek geheim in Amsterdam.
Doorsnede, schema van de publieke ruimten.
Naam
Paul Kuipers
Contactgegevens
info@paulkuipers.nl
Opleiding
Academie van Bouwkunst Amsterdam / architectuur
2011-2019
Wat doe je nu?
Ik werk als zelfstandig architect aan projecten waarin sociaal-politieke thema’s een rol spelen. Daarin benader ik de architectuur als een culturele en artistieke discipline. Dat wil zeggen dat elk project om een specifieke architectonische taal vraagt, een soort method-architecting. Onderdeel van mijn praktijk is een langdurige samenwerking met kunstenaar en activist Jonas Staal, waarin we architectonische modellen van de ‘Assemblee’ bevragen en ontwikkelen. Daarnaast ben ik gastdocent aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam en INSIDE, Master Interieur aan de KABK in Den Haag.
Wat hoop/wil je als ontwerper in de nabije en/of in de verre toekomst bereiken?
Ik hoop dat mijn plan wordt gelezen voorbij het ‘theoretische’ zoals de jury van de Archiprix dit project omschrijft. De lockdown van Covid-19 en de Black Live Matters beweging maken wederom duidelijk hoe belangrijk het is om radicaal te zijn en een kritische positie in te nemen in ons vakgebied. Dat betekent ook dat er nieuwe opgaves geformuleerd moeten gaan worden. ‘Utopia’ hoeven we niets steeds voor ons uit te schuiven naar de toekomst, we kunnen er direct mee aan de slag. Ik hoop dat ik de gelegenheid krijg om daar aan te kunnen meewerken.
Tuingevel
Uit het juryrapport
“Het plan is een goed voorbeeld van de kwaliteit van het afstudeerplan als vrijplaats waar los van de concrete bouwpraktijk gefilosofeerd kan worden over de rol van de architectuur en ontwerpmethodiek. Het fascinerende ruimtelijk ontwerp biedt veel aanknopingspunten voor de discussie over allerhande aspecten die relevant zijn voor het vakgebied, in combinatie met de toelichting vormt het een goed uitgangspunt voor reflectie.”
