Recensie

Een blokje om in een oververhitte tijd

In Voorland Groningen – wandelingen door het Antropoceen, nemen een journalist, een historicus en een fotograaf de lezer mee op vier wandelingen door het kustgebied van Groningen. Het voorland uit de titel verwijst niet alleen naar de kwelders die voor de dijk lagen en aan de zee ontworsteld werden, maar ook naar ‘een toekomst die je kan zien, maar waar we nog niet zijn’.

Gaswinlocatie langs de Middendijk boven Warffum Foto Dirk-Jan Visser

Gaswinlocatie langs de Middendijk boven Warffum / April 2019 / Foto Dirk-Jan Visser

In een beeldverslag en tien teksten, opgebouwd uit interviews en observaties verzameld en route,  laten de makers zien hoe dit gebied bij uitstek een product is van het Antropoceen, het tijdperk waarin de vingerafdrukken van de mens steeds moeilijker van de aarde te poetsen zijn. De term Antropoceen (van het Oudgriekse anthropos, ‘mens’) werd aan het begin van de twintigste eeuw gemunt door de geoloog Alexei Pavlov. Hoewel er in wetenschappelijke kringen gebakkeleid wordt of het wel in de geologische tijdmeting thuis hoort, is het bestaan en het toenemende gebruik ervan natuurlijk een fraaie illustratie van het belang, al dan niet verdiend, dat de mens aan zichzelf toekent ten opzicht van het grotere geheel.

Christian Ernsten (de historicus) en Marten Minkema (de journalist) nemen ongeveer de helft van de bundel voor hun rekening. Dirk-Jan Visser (de fotograaf) vult  de andere helft met een serie ingetogen maar sprekende foto’s over Groningen anno nu. ‘De auteurs,’ zo schrijven zij zelf in de inleiding, ‘lezen in woord en beeld de tekens van een tijd die gaat komen […]. Ze voorspellen niet. Ze bieden een andere lens om te kijken naar het door velen gekoesterde landschap.’ Die lens richten zij op vier grote ‘landschappelijke fenomenen’: de gaswinning, de stijgende zeespiegel, de teruggang van de biodiversiteit en de impact van de digitalisering op het landschap.  Thema’s die met uitzondering van de gaswinning ook van toepassing zijn op andere kustregio’s.

Restauratiewerkzaamheden in de Janskerk Huizingen Foto Dirk-Jan Visser

Restauratiewerkzaamheden in de Janskerk Huizingen / Foto Dirk-Jan Visser

De verhalen variëren van praktisch tot academisch, en van nostalgisch tot utopisch. Tezamen geven ze de lezer een mooi inkijkje in hoe de landschappelijke fenomenen doorwerken op lokaal niveau. De geportretteerden zijn al generaties lang of nog maar even, uit vrije wil of niet, verbonden met het Groninger kustgebied en de landschappelijke ontwikkelingen van deze tijd.

Zo gaat het in het hoofdstuk Zout & zoet over de langzame maar zekere verzilting van de vruchtbare Groninger zeeklei en hoe boeren op verschillende wijze hun bedrijfsvoering hierop aanpassen. In Goliath & Gigawatt vertelt een chemicus annex kweker over algen die zich te buiten gaan aan de CO₂ van de industrie in de Eemshaven. Er is aandacht voor de geplaagde werknemers van de NAM, voor ecologen en ondernemers, de directeur van Seaports Groningen, theater- en cidermakers, en voor de winterse hazenjacht van de familie Beukema in de polder bij Hornhuizen; Het fragment over de aardappelveredelaar die na een uitvoerig verhaal over het zorgvuldige selectie- en teeltproces ziet hoe één van zijn Poolse seizoensarbeiders even niet meer weet welk naamprikkertje bij welke aardappel hoort, is onvergetelijk.

Het boek, of beter gezegd de bundel, is vlot vormgegeven en heeft ontspannen bladspiegels. Het kan gelezen worden als een alternatieve toeristische gids voor Groningen. De makers nodigen de lezer uit om de vier wandelingen, het liefst natuurlijk met hun boek in de hand en de bijbehorende app op de telefoon, te volgen. Maar ook voor wie geen zin heeft om uit zijn luie tuinstoel te komen zijn de lichtvoetige schetsen moeiteloos met de actualiteit te verbinden. De foto’s doen de rest.

Protest tijdens het bezoek van voormalig Minister van Economische zaken Henk Kamp aan Loppersum Foto Dirk-Jan Visser

Protest tijdens het bezoek van voormalig Minister van Economische zaken Henk Kamp aan Loppersum / Januari 2014 / Foto Dirk-Jan Visser

De teksten zijn niet helemaal vrij van platgetreden paden (maar goed, het is dan ook een wandelboek) en het laatste hoofdstukje over wijzen van wandelen voelt een beetje als een verplicht nummer. De keuze van de vier thema’s en de onderlinge samenhang vraagt daarentegen  om meer duiding. Ondanks een voorzichtige claim van ‘neutraliteit’ kunnen de makers hun noordelijke afkomst niet verbergen: hier en daar druipt de liefde voor het Groninger land als honing van de pagina’s. Die liefde is een mooi ding, maar als BG’ers als de overleden zanger Ede Staal en de nog levende dode-dingen-schilder Henk Helmantel wéér hun opwachting maken, doet dit toch een beetje afbreuk aan de frisse kijk op de provincie anno 2020.

En dan de hamvraag: hebben we nog de luxe om een neutrale houding aan te nemen terwijl buiten klimaat-, voedsel-, energie- en zo nog wat crises woeden? Na het dichtslaan van het boek denk ik van wel. Sterker nog, misschien is het wel noodzakelijk om in deze oververhitte tijden af en toe een blokje om te maken en als het ware al botaniserend onze omgeving (weer) in ons op te nemen. Die ‘neutrale’ houding, die open blik in Voorland Groningen  levert een grote variëteit aan verhalen, invalshoeken en welhaast folkloristische tafereeltjes op waartussen als bijna vanzelf kruisverbanden ontstaan die hongerig en nieuwsgierig maken, en dat zijn misschien wel de beste gemoedstoestanden om toekomstige vraagstukken te lijf te gaan.

Enkele gerelateerde artikelen