Nieuws

MEMA, Meanderend Museum Antwerpen – Archiprix 2021

Eilien Neumann (Rotterdamse Academie van Bouwkunst) ontwierp MEMA, een project dat het einde inluidt van het museum als autonoom icoon met witte en generieke ruimtes en dat ingaat tegen de bestaande bouwcultuur.

MEMA Eilien Neumann

straatinterventie – MEMA – Antwerpen

Kan je je onderwerpkeuze kort toelichten?
Voor mijn afstudeerwerk wilde ik graag een onderwerp kiezen waar ik affiniteit mee heb. Mijn keuze werd dus redelijk snel het ontwerpen van een museum in Antwerpen (België). Wat mij fascineert aan Antwerpen en België is de prachtige collage van ontwerpende en vernaculaire ingrepen met typische Vlaamse materialen, waarbij iedere huiseigenaar zijn eigen paradijs creëert. Zijn huis is zijn zelfexpressie. De wijze van wonen van de Vlaming is een symbool van vrijheid. In dorpen komt dit heel expressief naar voren, in steden is er meer een orde gecreëerd, ondanks dat weet je dat de vrijheid er is. Met MEMA wil ik deze vormelijke vrijheid en schoonheid van het alledaagse laten zien en ontbloten.
Kunst is een rode draad in mijn leven. Mijn moeder is kunstenares en hierdoor ben ik van kleins af aan in aanraking geweest met kunst. Ik ging als kind graag naar musea en besloot uiteindelijk ook beeldende kunsten te studeren. Kunst blijft voor mij een inspiratiebron als ik concepten of beelden maak als architect.
Wat mij opviel is dat kunst vaak gaat over de maatschappij – het dagelijkse leven, maar momenteel tentoon wordt gesteld in generieke en geïsoleerde ruimtes. Kunst ontdaan van hun context. MEMA is een onderzoek waarbij op een secure manier minimale ingrepen en interventies werden gezocht om de kunst tentoon te stellen in de juiste context.

MEMA Eilien Neumann

plattegrond van de route

Wat of wie zijn je inspiratiebronnen en kan je dit (kort) toelichten?
Voor dit project heb ik mij voornamelijk laten inspireren door DIA art in New York. Het is een museum dat zich verspreidt over New York City in verschillende gebouwen die speciaal aangekocht zijn om de kunst het volste tot hun recht te laten komen. In 2019 ben ik dit museum gaan bezoeken en ik was onder de indruk van de doordachte simpliciteit en de ogenschijnlijke vanzelfsprekendheid waar deze kunstwerken tentoongesteld worden.

Voor mijn onderzoek heb ik mij tevens laten inspireren door de kunstenaar Francis Alÿs. In de video ‘Sometimes making something leads to nothing’ duwt Francis Alÿs een ijsblok door de straten van Mexico-City, tot er slechts een plas water rest. De in België geboren conceptuele kunstenaar reflecteert in zijn werk voortdurend over menselijke handelingen en maatschappelijke situaties. Dit werk toont dat menselijk handelen niet altijd ‘waardevol’ is. Omgekeerd kan je ook stellen dat ‘bewust iets niet maken’ – in dit geval ‘niet-bouwen’ en opzoek gaan naar een interventie typologie – dat wel doet.

Bovendien heb ik bewondering voor de paviljoen typologie van het architectenbureau Piovenefabi. De methodiek en systematiek zijn een inspiratie geweest om tot de interventie typologie van MEMA te komen.

Benoem en beschrijf (kort) het sleutelmoment in je afstudeerproject.
Het sleutelmoment waren de eerste begeleidingsmomenten met mijn mentor Bart Hollanders van Eagles of Architecture. Sinds mijn het tweede jaar aan de academie was ik bezig met de vraag wat mijn afstudeerproject zou kunnen zijn. Niet op een heel obsessieve manier, maar eerder flarden van gedachten. Het kanaliseren en abstraheren van deze gedachten hebben me heel erg geholpen om tot MEMA te komen.

 

Projecttekst
MEMA luidt het einde in van het museum als autonoom icoon met witte en generieke ruimtes en gaat in tegen de bestaande bouwcultuur. Een cultuur van spektakel architectuur en het onophoudelijk verkavelen van open ruimte.
MEMA brengt de kwaliteiten en de schoonheid van het alledaagse naar voren. Binnen deze bescheiden architectuur gaat het museum opzoek naar specifieke ruimtes om lokale kunst tentoon te stellen zodat een intrigerend dialoog en interactie ontstaat tussen de ruimte, de ingreep en het kunstwerk.
MEMA introduceert nieuwe gebruiksperspectieven en interventie typologieën voor leegstaande ruimtes en terreinen die een stad reeds heeft. Het museum onderzoekt hoe minimale ingrepen of micro-interventies een maximale impact teweeg brengen zowel in het museum als in de publieke ruimte. De interventie is een gebeurtenis van het museum waarbij handelingen en de collectiviteit in de buurt verbeterd wordt. Deze niet conventionele architectonische oplossingen omtrent de herbestemming van gebouwen gaan in tegen de wegwerparchitectuur en biedt een oplossing voor het alom aanwezig ruimtegebrek.

MEMA Eilien Neumann

locatie 02 MEMA – Lange Congostraat – Antwerpen – grond en metrostation

Sinds de 19e eeuw kampt België met een structureel probleem op het gebied van stedenbouw en ruimtelijke ordening. Tot op de dag van vandaag verdwijnt dagelijks 10 nieuwe hectare open ruimte. Bijna 30% van het Belgische grondgebied is bebouwd, vaak ongecontroleerd en inefficiënt. De tegenstrijdigheid in deze aantallen is dat een hoog percentage van dit patrimonium momenteel leeg staat of vervallen is. Ook wijken als Seefhoek en Borgerhout, naast het historische centrum van Antwerpen, kampen met dit probleem. Tientallen jaren van ongecontroleerde stadsplanning en chaotische gelaagdheid van gebouwen hebben deze gebieden weinig kwalitatieve openbare ruimte gegeven en een groot aantal onbewoonbaar verklaarde gebouwen. Het museum manifesteert zich in leegstaand patrimonium (woningen, schuren, koterijen en parkeergarages,…) en ondergeschikte buurten, gericht op het werken met en versterken van het bestaande.

Door middel van decentralisatie probeert MEMA zich tussen de inwoners te vormen, het voert systeemveranderingen door, en onderneemt acties vanuit de onderbuik van de samenleving. Elke ingreep geeft iets terug aan de wijk: een ontmoetingsplek, lokale ‘artists in residence’, nieuwe verbindingen of de opwaardering van de publieke ruimte. Stedenbouwkundig ontvouwt er zich een nieuwe culturele route door het stadsdeel. De nieuw ontworpen museum-as loopt van het atelier van Sam Dillemans tot het atelier van Panamarenko.

De zeven kilometer lange route met 21 locaties wordt zichtbaar gemaakt door de introductie van een lijn, vormgegeven door groene betontegels, half zo groot als de standaard stoeptegel. Deze tegel slingert door het bestaande stedelijke weefsel en transformeert zichzelf van stoep tot plint en omkadering.

MEMA Eilien Neumann

locatie 05 MEMA – Duinstraat – Antwerpen – elektriciteitscentrale

MEMA verbindt architectuur en kunst als reactie op het autonoom icoon. Het stelt de manier hoe de kunst tentoongesteld wordt ter discussie en vooral de ontvreemding van kunst tegenover de maatschappij. Door een kunstwerk in een flexibele doos of een ‘white cube’ te plaatsen wordt het onttrokken van de realiteit en kan het niet anticiperen op zijn omgeving. Kunst komt uit de samenleving en gaat meestal ook over de samenleving. Het is er een reflectie op. Door het uit de samenleving te halen en in een witte doos aan een muur te hangen, wordt het heel steriel. MEMA heeft als doel lokale Belgische kunst tentoon te stellen en dit te brengen op een zo toegankelijk mogelijke manier. MEMA geeft deze kunstenaars ruimte: ruimte die wacht om gebruikt te worden en het kunstwerk wordt bijgevolg gepositioneerd in het gezichtsveld van het publiek en in de samenleving. De locatie wordt in functie van het kunstwerk geanalyseerd op basis van: licht, ruimte, geschiedenis, technische kwaliteiten en noodzakelijke ingrepen om de kunst te kunnen tentoonstellen, beschermen en bewaren. Vervolgens wordt een bepaalde micro-interventie toegepast om de kunst kwalitatief tentoon te stellen.

MEMA Eilien Neumann

locatie 08 MEMA – Burgergwelzijn – Antwerpen – loods

Het sleutelmoment bij MEMA is de samenkomst tussen de locatie, de interventie en het kunstwerk. De locatie en de micro-interventie zijn verwant aan ‘de readymade’ omdat gewerkt wordt met alledaagse voorwerpen. De discrepantie tussen de readymade en MEMA is de context. In MEMA ontstaat een omgekeerde beweging waarbij de kunst en de interventie in een specifieke constellatie geplaatst wordt. Dit is een zoveelste antithese tussen MEMA en het doorsnee museum. De micro-interventie is dienstig tegenover het kunstwerk. Een ruimte is niet neutraal en bevat impliciete en expliciete structuren die ons gedrag en onze acties beïnvloeden. Het museum onderzoekt hoe minimale ingrepen een maximale impact teweeg brengen zowel in het museum als in de publieke ruimte. De interventie is een functioneel ornament of anders gezegd een collage van alledaagse objecten die samen een museum vormen. MEMA onderzoekt hoe een sokkel, kolom, tafel, stoel, podium, tribune, e.d. op een zo minimale en niet-invasieve manier vormgegeven kan worden. Met plaatselijke materialen en een cradle-to-cradle filosofie wordt elke ruimte getransformeerd tot museale ruimte. De elementen vormen een familie en bieden een rode draad gedurende het museum.

MEMA-website
Afstudeerthesis

MEMA Eilien Neumann

maquette onderzoek naar een prototype van interventie typologieën

Naam
Eilien Neumann
website Averechts architecten
e-mail

Opleiding
Rotterdamse Academie van Bouwkunst
Start afstuderen
februari 2018
Afgestudeerd
27 november 2019

Wat doe je nu?
Ik ben medezaakvoerder van het architectenbureau Averechts Architecten.

Wat hoop/wil je als ontwerper in de nabije en/of in de verre toekomst bereiken?
Ik zou het geweldig vinden als MEMA ooit tot leven komt. Dat hoeft niet in Antwerpen. Ik ben ervan overtuigd dat het concept in elke stad geïmplementeerd kan worden. Ook niet enkel als museum, het gaat om een systematiek die ruimte definieert en een functie geeft.

Enkele gerelateerde artikelen