Wat is het sentiment van de bewoners in Moerwijk-Oost, een van de armste wijken in Nederland? Architect-onderzoekers Remy Kroese en Marlies Vermeulen (Dear Hunter) deden met behulp van cartopologie onderzoek naar het ruimtelijk gebruik van deze Haagse wijk in transitie. Over starre bestuurders, onwillige corporaties, falende welstand, schimmelwoningen en trotse bewoners.
pagina uit de Cartopological Atlas ‘Moerwijk, alle kaarten op tafel’
De website denhaag.incijfers.nl toont een keurige opsomming van alle kwantitatieve data voor Moerwijk, zoals 57,2% eenpersoonshuishoudens, dat de meeste bewoners een migratie-achtergrond hebben. Kwalitatief onderzoek naar de microkosmos in Moerwijk ontbrak echter, tot dat Dear Hunter er neerstreek. De onderzoekers lieten bewoners aan het woord, gebouwen en openbare ruimte werden bestudeerd. Wie wonen er nu precies in Moerwijk? Wat denkt men? Waar droomt men van?
Streetlife gedocumenteerd
Met behulp van cartopologie maken Remy Kroese en Marlies Vermeulen het dagelijks leven van bewoners in hun wijk zichtbaar. Door dit te documenteren met kaarten, tekeningen en beschrijvingen schetsen ze een beeld van de mens en zijn interactie met de directe omgeving. Cartopologie combineert methodieken uit de antropologie met cartografische notitiewijzen, denk aan het prijswinnende multi-media project Refugee Republic over het dagelijkse leven in Domiz, een Syrisch vluchtelingenkamp in het noorden van Irak opgetekend door Jan Rothuizen.
Ten behoeve van het onderzoek woonden Kroese en Vermeulen een aantal weken in hun container op locatie en leerden zo de mensen, de stenen en het dagelijkse leven in Moerwijk-Oost kennen. Ze bezochten buurtbewoners, maakten praatjes en beschouwden de snackbar aan het Van Heeswijkplein als hun huiskamer. Aanvankelijk waren bewoners wantrouwig, maar na een poosje werden ze toch nieuwsgierig, vertellen Kroese en Vermeulen, en dan gaan ze praten. Dan komen de anekdotes, de mooie dingen en teleurstellingen.
pagina uit de Cartopological Atlas ‘Moerwijk, alle kaarten op tafel’
De kaart is een autonoom notatiesysteem waarmee het gebruik en de dagelijkse realiteit van de wijk – de observaties en reflecties van de gesprekken – wordt gedocumenteerd. Afbeeldingen zijn zeker niet waardevrij, benadrukken Kroese en Vermeulen. Kaart, plattegrond, tekeningen, renders of foto’s zijn enerzijds een reductie van de werkelijkheid en anderzijds geven ze richting aan ideeën. Dear Hunter wil vooral de gelaagdheid en complexiteit van Moerwijk en haar bewoners tonen.
Aanleiding voor het onderzoek was de wens bij alle institutionele betrokkenen om de afstand tussen beleids- en straatniveau te verkleinen in een van de armste wijken van Nederland. Een wijk ook waar een grootschalige transformatie wordt uitgevoerd. Kwalitatief onderzoek ontbreekt gewoonlijk bij grote ingrepen in de stad. De kaarten die Dear Hunter produceert verwoorden het dagelijkse en zijn daarmee een nuttig communicatiemiddel naar gemeente en corporatie, maar ook naar het object van studie, de buurtbewoners zelf.
Moerwijk
Het resultaat van het onderzoek is de publicatie Cartopological Atlas Moerwijk, alle kaarten op tafel. Op de cover staat de samenvatting in steekwoorden: ‘afstand’, ‘dichtbij’, ‘kloof’, ‘bewegingsruimte’, ‘tussenruimte’, ‘vervreemding’. Het lijkt of Moerwijk-Oost ergens op de planeet Mars ligt in plaats van in de gemeente Den Haag. Althans, zo ervaren de bewoners dat. Het anonieme en verwaarloosde groen tussen en om de portiekflats raakt de bewoners, zo bleek uit gesprekken. Naast dagelijkse ergernissen zoals het dumpen van huishoudelijk afval vanaf het balkon, ervaren bewoners vooral vervreemding omdat ze niet worden betrokken bij de ontwikkeling van de wijk. Er verschijnen plots en ogenschijnlijk willekeurig hoge woontorens in de wijk. Bij problemen weten mensen niet de weg naar het stadhuis te vinden – velen in Moerwijk-Oost hebben een ‘rugzakje’ en weinig structuur in hun leven. Weten ze wel de weg naar het stadhuis te vinden, dan durven ze er niet echt te komen. Participatie opkomsten worden slecht bezocht, bang voor persoonlijke consequenties, en omdat in naam van participatie men wordt geïnformeerd over (sloop)plannen. Mensen die zich wel uitspreken, lopen de kans gelabeld te worden als ‘zeurpiet’ en worden gewoonlijk afgescheept. De afstand is groot tussen Moerwijk-Oost en het IJspaleis (stadhuis red.), zo concluderen de onderzoekers. Daardoor gaat er veel mis in Moerwijk. Terwijl elders in Den Haag woongebouwen prachtig worden gerenoveerd en bewoners in hun wijk kunnen blijven, wordt in Moerwijk de theemutsmethode toegepast, een archaïsche en niet integrale vorm van verduurzamen die vooral tot schimmelwoningen leidt.
Van mooi gedetailleerde baksteengebouwen worden luifels en beelden afgesloopt. Vervolgens wordt het gebouw gepiepschuimd zodat bijzondere metselwerkpatronen verdwijnen. Alles wordt bedekt met een stuclaagje. Het stralende witte oppervlak is binnen een jaar voorzien van zwarte lekstrepen en roept de ergste herinneringen op aan naoorlogse revolutiebouw uit het Oostblok. Dear Hunter deed een poging om de Haagse welstand op dit punt te ondervragen, maar daar nam niemand de moeite om hen te woord te staan.
pagina uit de Cartopological Atlas ‘Moerwijk, alle kaarten op tafel’
Bewoners klagen. Het geluid van de straat dringt nu weliswaar minder de woning binnen, maar de buren hoort men juist twee keer zo hard. Met de gedateerde vorm van verduurzamen zijn de woningen tocht dichtgemaakt met kunststofkozijnen zonder dat men zich bekommerde over het binnenklimaat. De doelstelling energielabel B die Vestia, een van de corporaties die in Moerwijk actief is, zich heeft opgelegd, wordt gehaald, maar de prijs is schimmel.
Voor eigen initiatieven vinden bewoners geen gehoor bij de gemeente en corporaties. Een aantal bewoners wilde de binnenterreinen opknappen en moestuinen maken, zoals ook elders in Den Haag Zuidwest gebeurt. Dat initiatief werd door de verhuurder de kop ingedrukt met het argument: precedentwerking. Mensen worden zo gestript van hun waardigheid en eigenheid, aldus Dear Hunter.
Wat Dear Hunter opvalt is de vanzelfsprekendheid dat men bij een eerste kennismaking vraagt: ‘waar kom je vandaan?’ Iedereen komt hier kennelijk ergens anders vandaan. Toch is er tussen bewoners onderling een sterke band. De winkels op het Heeswijkplein staan deels leeg, maar er is een levendige informele economie. Het beeld dat bewoners niet voor zichzelf kunnen zorgen moet worden doorbroken. Even de laptop of mobiel repareren is hier in een handomdraai gedaan. Fiets of scooter repareren is zo klaar.
Er zijn veel kansen voor Den Haag Zuidwest als men bewoners als gesprekspartner serieus neemt, stelt Dear Hunter. Er is lotsverbondenheid tussen bewoners en bewoners zijn goed voor elkaar, zoals allerlei initiatieven laten zien. Neem de Groene Matties met hun MengelMoestuin in een ander deel van Zuidwest waar de pompoen-challenge wordt gehouden. Lotsverbondenheid verandert dan in weerbaarheid en echte verbondenheid. Dear Hunter zag dat en verbeeldde dat, aan de gemeente en de corporaties de taak om de uitkomsten van het onderzoek serieus te nemen en hiernaar te handelen.
