De Floriade als onafgebroken experiment?

De coördinatie van de Floriade is in handen van de Nederlandse Tuinbouw Raad, een organisatie die tot doel heeft de Nederlandse Tuinbouw te promoten. Sinds 1960 wordt de Floriade om en nabij elke tien jaar op een nieuwe plek georganiseerd, dit jaar is de zevende editie in Almere. Deze editie staat in het teken van groener en gezonder leven in de stad met het doel “structurele innovaties en oplossingen te vinden voor duurzame en leefbare steden”. In verschillende kassen, paviljoens en tuinen wordt door landen als Bangladesh, Duitsland en de Verenigde Arabische Emiraten, organisaties als Aeres Hogeschool Almere, onderzoekscentra als Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions en bedrijven als Bom Group, een vertaling gegeven aan het thema ‘Growing Green Cities’. Het is een actueel thema, aangezien in 2050 wereldwijd maar liefst 88% van de wereldbevolking in steden zal wonen (bron: WEForum 2022) . Misschien lijkt het op het eerste oog een onverwachte combinatie, tuinbouw en verstedelijking, maar juist het uitwisselen van waardevolle kennis op het gebied van duurzaamheid en leefbaarheid, laat zien hoe het leven in de stad veel beter kan.
Deze Floriade combineert het beste van twee werelden: de innovatie van de tuinbouwsector en het streven van Almere om een ‘groene’ stad te zijn: aangenaam, gezond en zelfvoorzienend. Deze wereldtentoonstelling laat aan de hand van vier subthema’s – meer groenvoorziening, betere voedselvoorziening, bewuster leven en slimmere energievoorziening – zien wat er verstaan kan worden onder een ‘groene stad’.

Het idee van de Floriade is dat het méér is dan een eenmalig evenemententerrein. In vorige edities transformeerden de terreinen naar (stads)parken, een woonwijk en een bedrijventerrein. In Almere zal het Floriadeterrein straks transformeren naar een stadswijk van de toekomst, genaamd ‘Hortus’. De carrévormige contour, het fijnmazige stratenpatroon en een aantal gebouwen vormen de basis voor de toekomstige ontwikkeling. Het grid van straten is ingericht met een arboretum van bomen, heesters en beplanting van Nederlandse telers op alfabetische volgorde. De ongeveer 700 boomsoorten zijn uitgekozen vanwege speciale kenmerken die ‘iets’ toevoegen aan bijvoorbeeld de biodiversiteit of de luchtkwaliteit. Het is een interessant concept, een levend testlab waar je doorheen kunt wandelen. Het werd ons echter niet duidelijk of het arboretum en de soorten gemonitord worden om lessen te kunnen trekken en een bijdrage te kunnen leveren voor duurzame en leefbare steden. Verbetert de luchtkwaliteit inderdaad? Verhoogt een soort de biodiversiteit meer dan gedacht? Wat doet de beplanting voor hittestress? Dit soort extra informatie zou het levende testlab nog levendiger en waardevoller maken.

En zo begonnen we tijdens ons bezoek te fantaseren wat er zou gebeuren als de Floriade zou ontwikkelen tot stadswijk, waar de Floriade elke tien jaar terugkeert. Het telkens opnieuw opbouwen van de Floriade op een andere plek is wellicht niet meer zo van deze tijd. Elke keer een landschap op de schop, is dat nog wel ecologisch (en financieel) verantwoord? Zouden de Floriade en de nieuwe wijk Hortus ook hand in hand kunnen gaan zodat het een voortdurend Floriadelandschap wordt waar wonen, experiment, ontwikkeling en inspiratie samenkomen? Pas dan leren we daadwerkelijk van de toegepaste experimenten en kunnen we deze kennis inzetten in wijken die de komende jaren gebouwd en getransformeerd worden. Hortus kan zo een nieuwe stadswijk worden die gaat over een onafgebroken experiment. De Floriade als onafgebroken experiment is misschien ook een oplossing voor de mogelijke financiële strop waarin de expo en de gemeente zich bevinden. De bezoekersaantallen blijven achter en het college is opgestapt. Er wordt zelfs gesproken over het eventueel failliet laten gaan van de Floriade om nog meer financiële tegenslagen te minimaliseren. Het is echter nog onbekend wat dit uiteindelijk zou kosten. Het vroegtijdig afbreken van de Almere Floriade zou zomaar het einde van de Floriade als fenomeen kunnen betekenen. Dat zou zonde zijn, want als we teruggrijpen naar de kernboodschap – mensen inspireren om groener en gezonder te leven – dan is de Floriade een belangrijk internationaal evenement om dat te verwezenlijken.

De ruimtelijke opzet van het masterplan dat MVRDV voor de Floriade maakte, biedt in zekere zin al ruimte voor een terugkomende Floriade op deze locatie. Er zal wel gekeken moeten worden naar een andere invulling van het raster met bijvoorbeeld nieuwe woning typologieën voor specifieke doelgroepen. Hierbij kun je denken aan woon-werk woningen die zich qua leefruimte meer op de bovenste verdiepingen richten. Als het terrein zich dan één keer in de tien jaar openstelt voor groot publiek, kan de begane grond zich openen en lenen als expositieruimte. Of denk aan ruimte voor paviljoens die binnen tien jaar weer biologisch af te breken zijn. Naast ruimtelijke ingrepen zou ook het sociale aspect als experiment kunnen worden gezien. Met het verduurzamen van steden heeft men immers ook te maken met bestaande conventies, belangen en vooroordelen. Hoe reageren bewoners en gebruikers op bepaalde interventies voor duurzaamheid die de leefbaarheid op korte en langere termijn verbeteren?

Landschapsarchitectuur, stedenbouw en het groeien van beplanting gaan per definitie over de lange termijn. De nieuwe woonwijk Hortus kan de start zijn van het experiment, waarbij de eerste (tussen)resultaten over tien jaar getoond worden tijdens de Floriade 2032. De experimenten die we tijdens deze editie ontwaarden waren vooral kleinschalig. We zagen bijvoorbeeld iemand druk in de weer met verschillende soorten aardbeien, maar dit ontdekten we toen we van de paden afdwaalden en per ongeluk achter de schermen belandden. Maar wat hij aan het doen was werd ons ook niet helemaal duidelijk. Het is jammer dat er weinig uitleg te vinden is over hoe iets tot stand is gekomen en of er experiment plaatsvindt.

We hebben een paar mooie (praktische) voorbeelden gezien die we in ons eigen werk misschien eens kunnen toepassen, maar missen achtergrondinformatie over het hoe en waarom. We konden ons niet aan de indruk onttrekken dat de voornaamste nadruk van de Floriade meer op het eindresultaat ligt, dan op het experiment zelf. Misschien komt dit omdat de Floriade een tijdelijke expo is en maar één keer in de tien jaar kan laten zien wat het te bieden heeft. Wat ons betreft zou het experiment en onderzoek een grotere rol mogen krijgen en daarom zou het goed zijn als de Floriade over langere periodes op dezelfde plek plaatsvindt.

Dus ga als je nog niet bent geweest! Wij zullen in elk geval nog een keer gaan omdat je niet alles in een dag kunt zien en we waarschijnlijk nog inspirerende plekken (en wellicht experimenten) hebben gemist. Wandel door de groene bibliotheek en de tuinen, bezoek de paviljoens en wie weet zie je ook de potentie om dit terrein als een onafgebroken experiment te beschouwen.