Op 14 en 15 april vindt het jaarlijkse Tiaff architectuur filmfestival plaats, een charmant filmfestival in de hipste stad van Noord-Brabant: Tilburg. Twee legitieme redenen om die stad dat weekend te bezoeken.
Poster van de documentaire Taming the Garden
Het Tiaff is niet alleen charmant omdat het klein is (het is met 14 films in 2 dagen, waarvan 13 op zaterdag zelfs nauwelijks een festival te noemen) maar vooral omdat het lokaal is, met een toegewijde groep enthousiastelingen, een sterk eigen netwerk en een prachtige locatie: bioscoop Cinecitta. Omdat de organisatie kiest voor een inhoudelijk thema wijkt het festival af van de meeste andere filmfestivals, die door subsidiegevers worden afgerekend op premières, internationale gasten en bezoekersaantallen.
Het thema is dit jaar Elements, letterlijk de vier elementen water, vuur/licht, lucht en aarde. Even geen stikstof dus, maar lucht, om “de huidige planetaire crises te ontstijgen als slechts een technisch probleem en op zoek gaan naar de poëtische en architectonische waarde van de elementen”. In dat thema zitten onder andere visueel overdonderende documentaires als Earth van Nikolaus Geyrhalter en Watermark Jennifer Baichwal en Edward Burtynsky. Voor het volledige programma kijk je op de site, twee documentaires licht ik er graag even uit.
Taming the Garden (Salomé Jashi, 2021, Georgië)
De poster van Taming the Garden sluit in ieder geval al perfect aan bij de beoogde poëtische waarde: een gigantische boom op een schip, midden op zee. Een vervreemdend beeld dat meteen veel vragen oproept, waar de documentaire geen antwoord op geeft. Of, in de woorden van de maakster zelf: “ik geef graag puzzelstukken aan, de kijker mag de puzzel zelf leggen”.
Om het leggen van deze incomplete puzzel te vergemakkelijken is het goed om te weten dat een rijke Georgiër, voormalig president zelfs, een arboretum aanlegt van oude bomen die hij minutieus uit de oorspronkelijke grond wrikt en verhuist naar zijn paradijselijk park. Zulk gesleep met oude bomen is al een eeuwenoude hobby van de rijken. Van kasteel de Haar bij Utrecht is bekend dat de bomen op het landgoed van de Utrechtse Heuvelrug kwamen. Woningen in de binnenstad van Utrecht werden gesloopt om de bomen dwars door de stad te transporteren naar de Haar. Bij het herplanten bleek de schone was van Utrechtenaren nog in de takken verstrengeld, zo gaat het verhaal. Dat zou ook een leuke film geweest zijn.
Waar we meestal slechts het eindstadium van de verplante bomen zien, toont Taming the Garden evenwel het beginstadium: het ontwortelen van een oude boom uit een dorp in Georgië. We zien de bewoners gemengd reageren: nuchter of emotioneel en we zien de boomwerkers professioneel maar genadeloos de boom van zijn plek verwijderen en de weg naar het nieuwe thuis vrijmaken. Een visueel prachtige film waar je naar blijft kijken. Bij deze documentaire mis je echter vooral wat NIET getoond wordt. Omdat het nieuwe thuis een private tuin is, is dat gedeelte van de reis nauwelijks gedocumenteerd, simpelweg omdat daar niet (lang) gefilmd mocht worden.
Waar staat die boom nu? Kun je oude bomen dan toch verplanten? (Hoe) overleeft het zoiets? Is het de redding of de ondergang van een ecosysteem van bomen? De puzzel is – met alleen deze film- niet te leggen, de werkelijk geïnteresseerde kijker zal zelf de ontbrekende stukjes moeten gaan zoeken om het achterliggende verhaal te weten te komen. Dat is wat jammer maar zou je ook poëzie kunnen noemen.
Taming the Garden wordt bij het Tiaff vertoond op zaterdag 15 april om 20.15 uur.
Spaceship Earth
Spaceship Earth (Matt Wolf, 2020, VS)
De poëzie in de documentaire Spaceship Earth vind je vooral in het onderwerp van de documentaire: Biosphere 2. De documentaire verhaalt met interviews en onwaarschijnlijk veel originele video- en audio-opnames de opkomst en ondergang van het experimentele project. Het experiment was in 1991 wereldwijd nieuws, omdat een groep wetenschappers zich opsloot met diverse dieren en ecosystemen in een soort ark van Noah van gigantische kassen, om te onderzoeken of en hoe een autarkische biosfeer mogelijk zou zijn. De recente interviews met diezelfde wetenschappers zijn zowel verhelderend als verwarrend. Want er is in de levensgang van Biosphere 2 zoveel gebeurd, dat het nauwelijks in de – toch al best lange – documentaire te vatten is. Zonder al te veel te verklappen zie je een fascinerend sociologisch, ecologisch en planetair experiment, waarbij de relatie tussen de binnenwereld van de hermetische kas en de buitenwereld van financierders, politici en media op zeer gespannen voet komt te staan. Het toont de zwakte van dit soort experimenten die geen direct politiek doel of mediageniekheid hebben: ze zijn nuttig en leerzaam, poëtisch zelfs, maar lang niet zo sexy als een raket naar de maan. Daaraan is het bijzondere project bezweken.
Spaceship Earth wordt bij het Tiaff vertoond op zaterdag 15 april om 20.15 uur.