Recensie

De Warren nader bekeken

Na zes jaar intensief coöperatief ontwikkelen zijn 36 betaalbare en duurzame huurwoningen op Centrumeiland (Amsterdam IJburg) verrezen. De Warren mag zichzelf hiermee de eerste zelfbouw-wooncoöperatie in Amsterdam noemen. Dat pionieren ging niet zonder slag of stoot.

De Warren, Amsterdam (Nederland, 2023) / ontwerp Natrufied Architecture / foto redactie (25.07.2023)

De Warren, Amsterdam (Nederland, 2023) / ontwerp Natrufied Architecture / foto redactie (25.07.2023)

De Warren is ontstaan vanuit een vriendengroep die sinds 2012 bij elkaar komt om kleine culturele evenementen te organiseren en de zomers door te brengen op een boerderij in Zuid-Portugal. Via een tender voor collectieve bouwgrond werd in de zomer van 2017 de bouwlocatie verworven. De tender voor collectieve bouwgrond past in de ambitie van de gemeente Amsterdam om over twintig jaar tien procent van de nieuwbouw door coöperaties te laten ontwikkelen. Het winnen van de tender markeerde de start van een intensief ontwerptraject waarin vijftig bewoners gezamenlijk aan het ontwerp hebben gewerkt. Daarbij werden ze begeleid door Boris Zeisser en Anja Verdonk van Natrufied Architecture. In een half jaar tijd werden de abstracte wensen uitgewerkt tot een definitief ontwerp. Met behulp van thematische workshops en vele vragenlijsten werden de voorkeuren van de bewoners inzichtelijk gemaakt. Tijdens deze sessies werd nadrukkelijk geen ontwerp gepresenteerd waarop de bewoners vervolgens konden reageren en het was ook niet de bedoeling om het uiteindelijke ontwerp perfect aan ieders individuele wensen te laten voldoen. Het moest zowel het beste gebouw voor nu als voor toekomstige bewoners worden. Is dat gelukt?

De Warren niveau 0 / © Natrufied Architecture

De Warren niveau 0 / © Natrufied Architecture

In het vijf verdiepingen tellende woongebouw met parkeerkelder is een derde van het vloeroppervlak ingericht met gemeenschappelijke functies zoals een woonzaal, co-working space, stiltekamer, maker space, muziekstudio en logeerkamers. Iedere verdieping is een woongroep met een leefkeuken en gemeenschappelijk sanitair. Doordat de bewoners gebruik maken van deze gedeelde functies konden de woningen erg compact ontworpen worden. De woningen variëren van de zogeheten Free Willy kamers zonder badkamer en keuken (20m2), tot gezinswoningen met drie slaapkamers van gemiddeld 65 m2. Deze woningen hebben hun eigen sanitair en een keukenblok. De ruimtelijkheid van de woningen is niet overal even kwalitatief. Vanwege de compactheid zijn compromissen gesloten die ten koste gaan van logica en comfort in de plattegrond-indeling. Zo komen badkamers inclusief toilet soms midden in de woonkamer uit, of recht tegenover het keukenblok. Het ontbreekt in alle woningen aan entree- en nachthallen, waardoor het risico op geluidsoverlast groot is, en sommige woningen hebben langwerpige woonkamers van 2,8 meter breed. De ruime gemeenschappelijke keuken annex woonkamer compenseert voor de soms krappe woningplattegrond, maar is helaas wel in de donkere oksel van het bouwblok gesitueerd. De meest kwalitatieve ruimte van het gebouw zit op de begane grond en vormt de markante transparante entree-ruimte op de hoek. Deze ruimte, de woonzaal, baadt in het licht en reikt tot en met de tweede verdieping en is het uitnodigend visitekaartje van de Warren. Hier hebben de bewoners gemeenschappelijke bijeenkomsten, maar worden ook publieke feestjes en lezingen georganiseerd. Om de Warren community levendig en bewoonbaar te houden wordt aan toekomstige bewoners de voorwaarde wordt gesteld dat zij actief meedoen in de woongemeenschap. Toewijzing van een woning vindt, zoals in iedere woongroep, plaats via een selectiecommissie.

De Warren niveau 3 / © Natrufied Architecture

De Warren niveau 3 / © Natrufied Architecture

Het delen van voorzieningen vormt de basis van de woonfilosofie van de Warren. Het delen nodigt op een natuurlijke manier uit om de huishoudelijke taken met verenigde krachten uit te voeren. Door voor elkaar te koken, samen schoon te maken en elkaar te helpen met het zorgen voor de kinderen is men meer betrokken bij ‘de ander’ en wordt de energie en tijd van de bewoners op een efficiënte manier ingezet. Hierdoor houden ze meer tijd over om zich op andere activiteiten te richten.
De Warren draagt volgens de bewoners ook bij aan een economisch rechtvaardiger model. Het gebouw is eigendom van de stichting (die de bewoners besturen) en alle bewoners huren van deze stichting. Deze stichting hoeft geen rendement te maken, waardoor de financiële prikkel is weggenomen om de huren stelselmatig maximaal te verhogen. Hierdoor wordt voorkomen dat bewoners een alsmaar stijgend inkomen moeten bemachtigen om de stijgende huurprijzen te kunnen betalen.

Naast deze innovatieve samenlevings- en financieringsvorm wilden de bewoners ook een duurzaam en betaalbaar woongebouw. Er is met zoveel mogelijk met hernieuwbare en gerecyclede bouwmaterialen gewerkt om de CO2 footprint van het gebouw te beperken. Zo zijn er CLT kolommen, liggers en een aantal houten vloeren toegepast. De gevel is geheel bekleed met gerecycled hout. Hiervoor zijn oude hardhouten meerpalen verzaagd tot bruikbare planken. De bewoners hebben actief slopers en bedrijven benaderd, geïnventariseerd hoeveel houtpartijen er in de omgeving van de bouwlocatie beschikbaar waren en de capaciteit van de groep ten volle benut door in de zagerij zelf met planken te slepen.

De ambities voor de Warren zijn op sociaal, duurzaam en financieel vlak erg groot. De realisatie daarvan ging dan ook gepaard met de nodige uitdagingen. Ondanks dat de gemeente zelfbouwcoöperaties omarmt en stimuleert is het opzetten van financiering complex, zoals ook blijkt uit de publicatie Operatie Wooncoörperatie van Arie Lengkeek en Peter Kuenzli. Bij de Warren werd het door continue veranderingen in de markt en in het project zelf een intensieve taak om het financiële plan continue up-to-date te houden. Een kleine misrekening kan grote gevolgen hebben zoals het zelfbouwproject de Nieuwe Meent in Amsterdam, een vergelijkbaar project als de Warren, laat zien. Hier zorgde een foute erfpachtberekening van de gemeente voor vertraging in het project. Inmiddels zijn de bouwkosten zo hard gestegen ten opzichte van de initiële begroting dat het collectief de business case niet meer sluitend kon krijgen. De initiatiefnemers van De Nieuwe Meent zochten hulp bij de gemeente, die inmiddels een fonds van 20 miljoen euro heeft om wooncoöperaties te stimuleren. De Nieuwe Meent wil meer tijd om deze lening af te lossen, maar de gemeente Amsterdam houdt de poot stijf. Hiermee hangt het project aan een zijden draad. Bij de Warren was de financiering misschien nog wel complexer omdat de bank maar 75% van het benodigde geld wilde lenen. De bewoners moesten de resterende 25% bij elkaar sprokkelen met aanvullende leningen, een crowdfundings-actie en verscheidene duurzaamheidssubsidies.

De Warren doorsnede / © Natrufied Architecture

De Warren doorsnede / © Natrufied Architecture

Het succes van de Warren en het feit dat de duurzame ambities waargemaakt zijn is vooral te danken aan het doorzettingsvermogen van de bewoners en de architecten. De tomeloze inzet van de bewoners is cruciaal geweest bij het financieren van het project, het oogsten van materialen en de afbouwwerkzaamheden. De Warren hoefde geen marktconform gestandaardiseerd woonproduct te worden en dat is duidelijk zichtbaar. Inzoomend op de details kun je je afvragen waarom het gebouw beëindigd wordt door een aantal afwijkende sheddaken en wat die uitstekende kroon van latten boven de entree-hoek daar doet. Over dit soort onderdelen verwonderen in zijn algemeenheid alleen architecten zich. Is het niet veel belangrijker dat de gebruikers zich met het gebouw identificeren?
De Warren ziet er precies uit zoals de bewoners dat wilden en ze zijn ontzettend trots op het gebouw. Over smaak valt te twisten, het is duidelijk dat de architectonische verschijningsvorm afwijkt van de omliggende bebouwing die vooral wordt gekenmerkt door standaard appartementsgebouwen opgetrokken in baksteen, donkere aluminiumkozijnen en welbekende glazen balkonbalustrades. Precies zoals de architectuurmode het dit seizoen voorschrijft. De plattegronden in die omliggende blokken zullen waarschijnlijk helderder, logischer, efficiënter, ruimtelijker en lichter aanvoelen. Dit is dan ook wel het meest fundamentele punt van kritiek op de Warren. De architecten hadden met betrekking tot de woningplattegronden een meer sturende rol kunnen vervullen om zo ook de toekomstbestendigheid van het gebouw beter te waarborgen. Er zal ongetwijfeld meer comfort in de omliggende woningen zijn, maar ze stralen ook een mateloze fantasieloosheid uit. De gevel zal er langer goed uit blijven zien en minder onderhoud vergen. Toch vraag ik me af of de bewoners van die omliggende generieke blokken net zo blij en trots op hun gebouw zijn, zoals de Warrenaars dat overduidelijk uitstralen.

Enkele gerelateerde artikelen