De Dutch Design Week (DDW) duurt nog enkele dagen en de VPRO geeft iedere dag een ontwerper het tv-podium. Natuurlijke materialen, recycling, circulaire processen, je kunt anno 2023 toch echt niet meer afstuderen op een kunststoffen vliegtuig-interieur. Maar een deja-designed gevoel bekruipt me. Had ik dit al niet eerder gezien? En zijn we ondertussen niet wat verder opgeschoten?
Ik zocht terug in het archief van Tegenlicht en vond inderdaad veel gelijksoortig materiaal. Tegenlicht heeft aandacht voor nieuwe ideeën, maar blijft daarin ook hangen door gelijksoortige ideeën te blijven herhalen alsof het nieuw is. Maar zo leren we natuurlijk niks! Ideeën, ontwerpen en ook tv-reportages moeten verduurzamen om kennis te ontwikkelen. Iedere Tegenlicht-uitzending zou gewoon na enkele jaren een evaluerende herhaling moeten krijgen, dan wordt het iedere keer interessanter, of bouwt het in ieder geval mee aan de toekomst. Het reikt wat buiten deze rubriek om zelf zo’n evaluatie te doen, dus rubriceerde ik enkele oude Tegenlicht-uitzendingen rondom zes evaluatie-thema’s.
We beginnen natuurlijk met de laatste uitzending: De wegwerpmaatschappij, met ook het bijbehorende interessante live-verslag tijdens de DDW-bijeenkomst (hierboven te zien), afgelopen zaterdag. In deze en andere uitzendingen zie je de zes thema’s voor een meer duurzaam (product)leven.
Tegenlicht – Op volle retouren / VPRO / 2020
1. Geen product
Per definitie slaat een designer de vraag over of er ook -geen- product gemaakt kan worden. Dat dacht ik tenminste, maar ook ontwerpers ontwikkelen zich, en wel tot bv. social designers. Zo is het motto van afgestudeerd productontwerper Mathis Hadji Stop making. Hij organiseerde een modeshow van afgedankte kleding. Social designers als Muzus maken ook geen producten meer, maar verbeteren het systeem, teneinde bijvoorbeeld een industrietak, winkelketen of buurt te verduurzamen.
Aan de consumentenkant is het echter nog bar en boos, we kopen goedkope shit alsof het … goedkope shit is. Kijk nog even naar de shockerende aflevering van Tegenlicht Op volle retouren uit 2020. Daarin is er aandacht voor het retourneergedrag van ongebruikte spullen of erger: stiekem één keer gebruikt, het schijnt bij sommige mensen heel gebruikelijk te zijn. De meeste van die spullen halen niet eens de ‘tweede kans’ verkoop en gaan uiteindelijk naar de shredder. In de knop gebroken. Hoog nodig om hier wat designkracht tegenaan te gooien en bovenal: dit gedrag te verbieden.
Still uit Tegenlicht – Houtbouwers / VPRO / 2019
2. Goed materiaal
Als je dan toch een product moet maken, begin dan bij goed materiaal. Christien Meindertsma pluist al jaren de processen van Nederlandse grondstoffen uit en weet er steeds een prachtig product van te maken. Het maakt niet uit of het materiaal van een heel varken, vlasakker of schapenvacht afkomstig is. Meindertsma gaat voorbij de gangbare verspillings-verontwaardiging en zoekt de precisie in zowel het onderzoek als in het uiteindelijke ontwerp. Er is meer aandacht aan lokale en natuurlijke materialen in de uitzending over de wegwerpmaatschappij, maar kijk voor architectuur ook nog even naar de aflevering over houtbouw uit 2019.
Still uit Tegenlicht – Het einde van bezit / VPRO / 2015
3. Geen bezit
Een andere, bijna utopische aanpak is die uit de 2015 uitzending het einde van bezit, waarin onder meer architect Thomas Rau pleit voor het materialenpaspoort in de bouw en het in eigendom houden van de producten bij de producent: product als een service. Een visie op een andere wereld, maar er zijn gerealiseerde projecten. Dit zijn projecten waarbij we pas letterlijk over 20 jaar weten of het functioneert, maar ongetwijfeld is er inmiddels al veel meer over te zeggen.
Still uit Tegenlicht – Afval is Voedsel / VPRO / 2007
4. Recycleer
Een korte uitzending over de Noorderparkbar 2012, gemaakt van 100% Marktplaats-materialen. Het was een tijdelijk object, en dus inmiddels weg. Terug op Marktplaats gezet? Afijn, het is een mooi voorbeeld van het werk van bureau SLA, dat ook projecten maakt met gehuurd materiaal, gratis afval en nieuwe bouwmaterialen op basis van afgedankt plastic.
Dat deed me terugdenken aan de uitzending van Tegenlicht Afval is voedsel; de start van een recycle-revival in 2006. Daarin werd de Cradle to Cradle (C2C) filosofie uitgelegd en dat sloeg aan in de hele Nederlandse consultancy wereld. De industrie zou voortaan producten moeten gaan maken die beter hergebruikt konden worden. Vijftien jaar later is de term Cradle to Cradle vervangen door circulair, en slechts 1000 producten wereldwijd hebben het C2C-certificaat. Wat staat er tussen droom en daad, dat willen we weten.
Tegenlicht – Wat als de handel stilvalt / VPRO / 2022
5. Lokale waar
De coronacrisis, de oorlog in Oekraïne en de algehele wereldonrust door onder andere klimaatverandering ontbloten de kwetsbaarheid en de afhankelijkheden van de westerse wereld. In de uitzending van 2022 Wat als de handel stilvalt wordt geprobeerd de complexe en lange logistieke supply chain te versimpelen, bijvoorbeeld voor afplaktape en supermagneten. Maar zoals Benjamin Sprecher van de TU Delft al zegt “versimpelen is moeilijker dan iets complexer maken”; het kost meer moeite, vraagt andere kennis en het is soms duurder. In deze uitzending is ook Superuse Studios te zien, nu bezig met het in kaart brengen van reststromen bouwmateriaal in de zogenaamde Oogstkaart.
Still uit Tegenlicht – De eerlijke onderneming / VPRO / 2016
6. Repareer
Mijn guilty pleasure is ieder tv- of youtube programma waar oude auto’s, oude huizen of prullaria worden opgeknapt, dat is toch veel bevredigender dan een uitpakparty! De (meestal) oude (meestal) mannen solderen erop los in het repaircafé en weten driekwart van alle binnengebrachte spulletjes te repareren. Tijdens de DDW live uitzending repareren ze een Airfryer, een Senseo en een zaagmachine, respect! Maar veel producten zijn tegenwoordig amper meer open te maken, laat staat te repareren. Dat leidt niet alleen tot verspilling van materialen, maar ook tot ongelijkheid in de wereld, omdat niet overal die producten beschikbaar of betaalbaar zijn. Reden voor Bas van Abel om de Fairphone te ontwikkelen, een smartphone met goed vervangbare onderdelen en voor een rechtvaardige prijs gemaakt. De uitzending hierover is uit 2016 en inmiddels is de Fairphone goed verkrijgbaar.
Niet alleen de beschikbaarheid van oude reparatiemannen is dus van belang, maar ook het goede ontwerp van een product. En zo zijn we weer terug bij af, een heus circulair artikel!
