Het Tilburgs Architectuur Film Festival (TIAFF) beleeft op 5 en 6 april 2024 haar negende editie en weet een sterke eigenheid te koppelen aan een goed programma. Vijftien films worden vertoond en bijna allemaal ingeleid door interessante sprekers. Het jaarthema is ‘Habitat’, een focus op de kwalitatieve kant van de woonopgave: circulaire architectuur, veranderende woonvormen, bio-diverse openbare ruimte of ecologische bouwmethoden. Voor de wat oudere kijkers onder ons: inderdaad, de jaren zeventig zijn weer helemaal terug.
Still uit Enter through the balcony
Enter through the balcony, Roman Blazhan (Oekraïne 2020)
De openingsfilm van het festival gaat over Oekraïense balkons. Een sympathieke korte film van voor de Russische invasie van 2022, hetgeen het kijken naar de balkonnetjes en hun bewoners best ongemakkelijk maakt. De balkons van modernistische flatjes worden door veel bewoners verbouwd tot extra kamer of wintertuin. Het zijn hangende datsja’s, ingericht als persoonlijke uitingen en handige uitstulpsels aan hun verder eentonige minituurflat. Is het typisch Oekraïens, zoals wordt gesuggereerd? Dat lijkt me niet, parasitaire architectuur is immers een mondiaal fenomeen, met uiteraard wel grote culturele verschillen.
Een scala aan bijzondere balkon-uitbouwsels komt aan bod en ook het ontstaan van bepaalde stijlvormen wordt toegelicht, waardoor de film meer diepgang krijgt dan je van zo’n onderwerp verwacht. In de interviews, allemaal afgenomen op het balkon van de geïnterviewden, komen uiteenlopende perspectieven aan bod, maar opvallend genoeg spreekt niemand echt over eventuele veiligheidsrisico’s. Wat moet een architect met al die balkoninfo, is de vraag. Het antwoord komt van een architect die amechtig een flatgebouw met balkons ontwierp waarin onmogelijk de balkons bebouwd zouden kunnen worden, want die spuuglelijke bouwsels moesten voorkomen worden! Ga naar deze openingsfilm om te kijken of hem dat is gelukt.
Enter through the balcony is te zien op vrijdag 5 april om 19.30 en op zaterdag 6 april om 15.30.
Still uit Reset Home
Reset, Aldine Reinink (Nederland 2016)
Kunstenaar Gert Robijns koopt het huis van zijn oma in Belgisch Limburg en gaat er eigenhandig mee aan de slag. De filmmaker volgt hem op de voet, niet alleen bij de verbouwing maar ook bij de persoonlijke ontwikkeling in zijn relatie met zijn oma, het dorp en de buren.
In zijn werk toont Robijns een liefdevol portret van zijn oma, aan de hand van een zorgvuldige selectie van haar alledaagse objecten. Zo schildert hij de maaltijden die ze maakte en hangt haar delicaat gebreide vestje ernaast (je moet het zien om de schoonheid te waarderen). De woning zelf transformeert hij tot een fraaie galerie waarin oud en nieuw kunstig integreert.
Naar zijn geboortedorp toe toont Robijns zich minder liefdevol: hij heeft kritiek op de vastzittende dorpsmentaliteit waarin geen vreemden worden getolereerd. Zijn project is bijna een politiek statement om kunstzinnige gekkigheid in het dorp te injecteren. Hierin toont hij zich wat opdringerig en ook cynisch, want waar zit de (potentiële) verbinding tussen de bewoners en het project, zeker nu zijn oma er niet meer woont? Robijns zelf is aanwezig bij de TIAFF-vertoning en licht het vervolg van het project toe.
Reset is te zien op zaterdag 6 april om 13.15.
Still uit Living Labour
Living Labour, Renzo Sgolacchia (Italië/Nederland 2023)
Uit een heel ander vaatje tapt architect/filmmaker Sgolacchia. In de film Living Labour wordt het leven en vooral het wonen van arbeidsmigranten getoond. Het is een wat lastige film om te duiden. Het is enerzijds een overduidelijk activistische film die de meedogenloze uitbuiting door Otto uitzendbureau en soortgelijke bemiddelaars laat zien. Wonen met drie vreemden in een vakantiebungalow langs een snelweg ver van een dorp, voor 600 euro in de maand per bed, is niet echt iets waarvoor je naar Nederland komt. Werken in de vriescel van Jumbo zonder vakantiedagen ook niet. De bewoners komen aan het woord en voelen zich uitgebuit en machteloos. Op de Roma na dan, want die begrepen onmiddellijk dat je nooit via een bemiddelaar moet werken. Ze slagen er overduidelijk in een sociaal leven op te bouwen door het lot in eigen hand te nemen en samen sterk te staan.
Toch komt de film meer artistiek dan activistisch over. Want terwijl mensen hun vervelende leefsituatie toelichten toont de camera de bungalows en de bosrijke omgeving als een mooi stilleven. En horen we continu het lieflijke geluid van vogels en niet het geluid van de snelweg. Het is een schrijnende schaduwwereld verstopt in een bosrijk recreatiepark, zoveel is duidelijk, maar het brengt die wereld niet dichter bij de wereld ‘aan de voorkant’. Het zijn voor mij vooral de geïnterviewde mensen met hun verschillende visies op hun situatie die deze film dragen.
Living Labour is te zien op zaterdag 6 april om 19.45. Renzo Sgolacchia leidt de film in.
Still uit Natura Urbana
Natura Urbana, the brachen of Berlin, Matthew Gandy (VK 2022)
Als we het dan toch over vogels en natuur hebben, kijk dan vooral naar deze verrassende documentaire over stadsnatuur in Berlijn. Stadsnatuur is hip en actueel, de biodiversiteit in een stad is tegenwoordig groter dan die van het platgespoten ommeland. Deze documentaire brengt een nieuwe diepgang aan. Berlijn heeft namelijk sinds de Tweede Wereldoorlog een rijke historie aan urbane botanie. Het naoorlogse West-Berlijn was immers een uniek urbaan geïsoleerd gebied met meer ruimte dan bewoners of kapitaal en dat leidde tot een bijzondere ecologische stad. Met inventarisaties en filmmateriaal deelden botanisten de stad op in verschillende urbane biotopen op basis van grondsoort en type sporen die door bezetters of bevrijders waren achtergelaten.
De documentaire toont de interessante geschiedschrijving van stadsnatuur in deze bijzondere stad en ook hoe ontwerpers omgaan met de wildere stadsnatuur: “getemd ontwerp”, zo noemt een botanist de inrichting van het natuurgebied Südgelande, een voormalig rangeerterrein. Het valt niet mee om de gebieden te beschermen tegen nieuwbouw, maar zoals een geïnterviewde filosofeert, ongeacht welk politiek regime regeert, de natuur komt terug.
Natura Urbana is te zien op zaterdag 6 april om 17.00. Voorafgaande aan de film een lezing van Maaike van Stiphout.
NB Er zijn ook architectuurfilms in enge zin, zoals een hagiografie van Aalto of de kortfilm Arquitectura Emocional 1959.
