Voor de herontwikkeling van de rivierfronten van rivier de Arno ter hoogte van Firenze zet Rik Jacobs de historische gelaagdheid van de Italiaanse stad in om de verbinding met de rivier aan te gaan. De verharding van de rivieroevers die door de geschiedenis heen is ontstaan, wordt in het project aangegrepen om langs de rivieroevers nieuwe functies toe te voegen. Het project gaat zowel de grote landschappelijke, stedelijke schaal aan als die van het gebouw en interieur.
Overzicht stedenbouwkundig plan en de 7 uitgewerkte architectuurprojecten langs de rivier
Kan je je onderwerpkeuze kort toelichten?
De stad Florence stond al vast als de locatie voor deze gecombineerde afstudeerstudio. Aangezien ik erg enthousiast word van dergelijke (binnen)steden met een sterke historische ontwikkeling en een diepgewortelde integratie van stedebouw en architectuur had ik veel zin om hiermee aan de slag te gaan. Voor aanvang was ik echter bezorgd dat het historische centrum van Florence al te perfect zou zijn en ik veroordeelde mijzelf dan ook vroegtijdig tot het betrekken van de buitenwijken. In het eerste halfjaar van de studio werd dit beeld verfijnder door een groepsonderzoek (verzameld in een atlas) over de gehele stadsontwikkeling. Gedurende dit onderzoek groeide mijn fascinatie voor het historisch nog zo veranderlijke landschap en de immense verborgen krachten van het woeste water die nu gevangen liggen in de ongebreidelde stedelijke vallei.
Zodoende werd uiteindelijk de rivier en haar veranderende relatie met zowel de binnenstad als de buitenwijken het onderwerp van mijn afstuderen, maar dit definitieve onderwerp kwam allerminst vloeiend tot stand.
Atlas ‘Firenze & Arno’: achtergrond van de ontwikkeling van de stad-rivier relatie
Benoem en beschrijf (kort) het sleutelmoment in je afstudeerproject
De precieze formulering van mijn individuele afstudeeronderwerp was het eerste en belangrijkste sleutelmoment. Na een onbeslist startcolloquium en drie weken gefrut in een nagenoeg betekenisloze buitenwijk was het dan zover: de laatste begeleiding voor het ’tweede’ startcolloquium. Dit werd by far mijn meest ellendige begeleiding waarin ik enkel meer twijfel en minder antwoorden kreeg. Ik kreeg zelfs zoveel twijfel, dat mijn existentiële twijfel over een last-minute alternatieve onderzoeksvraag (al voorbereid in vijf achtergevoegde slides) die dag niet besproken zou worden. Achtergebleven in totale verwarring en desillusie besloot ik deze vijf verzwegen slides de volgende dag toch na te sturen. Ik ben mijn tutoren nog altijd dankbaar voor hun razendsnelle en even bemoedigende als beangstigende reactie: ‘Als je van thema wilt veranderen dan is het nu het laatste moment om dit te doen. (…). Als je denkt dat je het verder uitgewerkt krijgt tot volgende week: mijn zegen heb je!’. In de vier dagen die volgden (mijn verjaardag inbegrepen) werd met de grootste opluchting een volledige maand rennen in de verkeerde richting tenietgedaan. Het startcolloquium werd goedgekeurd en een half jaar uitwerking kon beginnen. Ik zal voor altijd onthouden dat een probleem geen vereiste is voor een goede onderzoeksvraag. Het bleek evengoed mogelijk om juist op potentie te focussen. Met een beetje verbeeldingskracht kan aan een op het eerste oog prima plek een nog veel hogere ruimtelijke kwaliteit en dagelijkse belevingswaarde gegeven worden.
Een tweede sleutelmoment was het bezoek aan Florence. In verband met corona ben ik namelijk slechts een week op locatie geweest. Eenmaal daar voelde de meest onbeduidende en nooit eerder bezochte plekken als mijn binnenzak. Google Maps was een zegen, maar de boel bleek pas echt te gaan leven door er in levenden lijve rond te bewegen. Ineens kreeg de ruimtelijke kwaliteit betekenis en de plotselinge mogelijkheid tot het stellen van (persoonlijke) waardeoordelen en prioriteiten bleek essentieel in het structureren van mijn bevindingen. Zo begonnen alle parallelle onderdelen vlak voor mijn tussencolloquium samen te grijpen in iets wat in ieder geval stedenbouwkundig op een logisch verhaal begon te lijken.
De feedback op de architectonische aanzet die hieruit voortkwam stond aan de basis van het derde sleutelmoment dat betrekking had op de overgang van stedenbouw naar architectuur. Waar ik eerst veel moeite had met het vinden van het juiste gebouw / type / locatie voor de ultieme architectonische uitwerking viel het kwartje een paar begeleidingen later: als meerdere typen er evenveel toe doen, waarom werk ik er dan niet van elk eentje uit? De immense ontwerpomvang was achteraf een prima reden geweest om dit niet te doen, maar ondanks dat ik niet alles tot in detail kon doorwerken heb ik hier geen spijt van. Tot slot werden de laatste grafische sleutels verzameld bij mijn groen licht presentatie, waar de levendige lijntekeningen (met mens én materiaal) een fijne bemiddeling vormden tussen het schetsmatige onderzoek en de gedetailleerde gebouwde uitwerking.
Achteraf bleek de deadlinestructuur van startcolloquium, tussencolloquium en groen licht presentatie dus zo gek nog niet.
Onderzoeksconclusie en visie
Wat of wie zijn je inspiratiebronnen en kan je dit (kort) toelichten?
Zoals eerder aangegeven zijn mijn tutoren met hun immer goed getimede feedback en trefzekere referenties een geweldige inspiratiebron voor mij geweest. Ook mijn stageperiode bij HCVA heeft mij extreem veel handvatten, werkwijzen, woorden en structuur gegeven die mij bij het afstuderen enorm hebben geholpen. Teruggekeerd na mijn studie leer ik hier nog elke dag weer bij. Verder heeft mijn moeder altijd benadrukt om vooral van je hobby je werk te maken, het kind in jezelf te koesteren en altijd te durven dromen. In het ergste geval verdien je geen rooie cent (en ja, er ligt inderdaad een bult rooie studiecenten op afbetaling te wachten), maar dan heb je in elk geval een leuke dag gehad. Naast een parttimebaan schreef mijn moeder jaren geleden al voor een doelgroep waar ik destijds nog toe behoorde. Hoe haar passie voor kinderboeken recent eindelijk fulltime is geworden vormt voor mij dan ook de ultieme inspiratie voor toewijding en doorzettingsvermogen. Dit is iets wat bij de kleine uurtjes van mijn afstuderen zeker van pas kwam.
Regionaal Masterplan
Beschrijf (kort) wat ontwerpen voor jou betekent
Ontwerpen is voor mij een eindeloze estafette van werkwoorden en naamwoorden. Een totaal willekeurige aaneenschakeling van trial, error, zoeken, vinden, onderzoeken, vragen, puzzelen, praten, bevragen, maken, kijken, aanraken, schrijven, schrappen, modelleren, vrij associëren, reflecteren, presenteren, darlings liquideren, (…), aandachtigheid, ruimtelijkheid, kwaliteit, ontwerpplezier, onderarmspier, small joys, little pleasures, deadline, productielijn, bugsplat, publisher set, woorden, zinnen en het liefst een goed verhaal. Note: Estafette is leuker als teamsport – zeker een eindeloze estafette.
Wat hoop/wil je als ontwerper in de nabije en/of in de verre toekomst bereiken?
Ik hoop ooit nog eens bij te dragen aan maatschappelijke verandering door een kort afsluitend stukje tekst te typen voor een Archined artikel. Puur hypothetisch zou ik de lezers die daadwerkelijk tot hier gekomen zijn dan willen aansporen om samen de problemen van deze tijd met volle overgave aan te vliegen en hierbij het beste in elkaar naar boven te halen. Het lijkt mij bevrijdend als er weer wat meer naar elkaar geluisterd wordt. Ieder mens is anders en elke bubbel heeft een flinterdunne rand. Door juist te focussen op overeenkomsten, gemeenschappelijke toekomstwaarden en een gedeelde visie met oog voor de feiten weet ik zeker dat we de wereld gezamenlijk iedere dag een beetje mooier kunnen maken. Met inzet van verbeeldingskracht wordt ruimtelijke kwaliteit weer vanzelfsprekend, duurzaamheid doodgewoon en welvaart wederkerig. Durf te dromen, denk in mogelijkheden, laat niet los, zie toekomst als teamsport en geef het stokje door.
Projecttekst
Dit project vormt een kritische reflectie op de hedendaags modieuze rivierfront herontwikkelingen, waar generieke marketing van overontwikkelde brownfields lijkt te zegevieren. ‘Firenze & Arno’ komt daarentegen voort uit een grondig begrip van de specifieke context (ruimtelijk, historisch, sociaal, …) en lokale behoeften, waarbij tegelijkertijd het gehele rivierfront als verweven systeem wordt benaderd. Nauwkeurige en doordachte stedelijke en architectonische ingrepen – passend binnen een grotere visie, maar verfijnd in hun details – verrijken het volledige gebied (inclusief het Unesco centrum) om haar potentieel als centrale drager van het openbare leven te verzilveren.
De fascinatie voor het Arno rivierfront vindt zijn oorsprong in de veranderde relatie tussen stad en rivier die aan het licht kwam tijdens het atlaswerk in de eerste helft van dit afstudeeratelier (zie: ‘La Vita di Firenze’). In de loop van de geschiedenis verdween de utilitaire relatie door technische vooruitgang en verdampte de recreatieve relatie na de zware overstroming van 1966. Na recente maatregelen is er een kentering gaande in de verwaarloosde stad-rivier relatie met de volgende onderzoeksvraag als logisch gevolg: ‘How to define a new relation between Florence and the Arno?’ Na analyse van de historische aangrijpingspunten, de huidige situatiemogelijkheden en de hedendaagse trends werden de uitkomsten verenigd in de visie ‘Rediscovering Ecology’. Dit bestaat uit twee hoofdonderdelen: in het algemeen de natuurlijke relaties en specifiek de rijke ervaring van ‘immediacy’ (‘directe nabijheid’). Waar het eerste het best ongemoeid gelaten kan worden voor een zo rijk mogelijke natuurlijke atmosfeer heeft het tweede juist baat bij een strategische enscenering van binnen- en buitenervaringen langs de rivier. Dit is uitgewerkt in een regionaal masterplan en een stedenbouwkundig ontwerp waarbij de ecologie van de natuurlijke atmosfeer en de directe menselijke relatie met de Arno wordt versterkt door de architectonische, stedelijke en landschappelijke ingrepen, die samen een verscheidenheid aan binnen- en buitenruimtes vormen. Dit draagt bij aan nieuwe ervaringsmogelijkheden (inclusief hoogwater) van een herboren rivierfront, waarmee de waarde in het dagelijks Florentijnse leven wordt vergroot. De uitwerking van zeven architectonische projecten onderstreept de sterke worteling van het ontwerp in de context. De architectonische vertaling van lokale historische watergerelateerde typologische precedenten versterkt het typisch Florentijnse karakter gecombineerd met een simultaan streven naar naadloze stedelijke integratie. “Firenze & Arno” sluit als zodanig aan bij soortgelijke rivierfrontprojecten van sterke genius loci (zoals München en Ljubljana) en pleit voor een grondige contextuele en multidisciplinaire integratie bij het herdefiniëren van de relatie tussen elke stad en haar rivier.
Naam:
Rik Jacobs
Email
Begin afstuderen:
Februari 2021
Klaar met afstuderen:
Februari 2022
Opleiding
TU Eindhoven
