Iedereens Niemandsland – Archiprix 2024

David Sonntag ontwerpt voor non-plaatsen en junkspaces. Ruimtes die van iedereen en tegelijkertijd van niemand zijn: ruimtelijke gebruiksvoorwerpen. Plekken die zo onderdeel zijn geworden van ons dagelijkse leven en routine, dat deze in de vergetelheid zijn geraakt. Treinstations, tankstations, supermarkten, parkeerterreinen maar ook stedelijke restruimtes. Ze maken een groot deel uit van onze openbare ruimte. Richtend op de ruimtelijke gevolgen van het wegennet, richt hij zich op zijn meest intensieve, en afhankelijke gebruiker: de vrachtwagenchauffeur.

*Het gegenereerde (snelweg)landschap van non-plaatsen.*

Kan je je onderwerpkeuze kort toelichten?
De aanleiding voor deze afstudeeropgave komt voort uit de fascinatie die ik altijd al heb gehad voor infrastructuur en een thema dat tijdens mijn studieperiode op de academie is doorontwikkeld: de fascinatie voor de zogenaamde ‘Junkspaces’ of ‘Non-plaatsen’. Het zijn plekken die doorgaans niet als plekken worden beschouwd omdat ze als niet belangrijk worden gezien. Het zijn ruimtes die van iedereen en tegelijkertijd van niemand zijn. Veel van dit soort ruimtes worden voortgebracht vanuit de infrastructuur, ze liggen erlangs of zijn er direct mee verbonden. Voor mijn opgave heb ik mij verdiept in de ruimtelijke gevolgen van het wegennet, omdat van alle soorten infra het wegennet zowat overal een onregelmatig ritme van versnipperde ruimtes meebrengt die noch stad noch landschap zijn. Het zogenaamde snelweglandschap.

Kunnen infra en het daaraan gekoppelde programma niet op een betere manier onderdeel worden van het stedelijke landschap? Op deze manier kan je disconnecties en versnipperingen van ruimtes tegengaan en tegelijkertijd twee verschillende werelden van stad en snelweglandschap bij elkaar brengen.

Wat of wie zijn je inspiratiebronnen en kan je dit (kort) toelichten?
De ruimtelijke impact en maatschappelijke rol van non-plaatsen en Junkspaces zijn uiteindelijk de grootste inspiratie geweest voor deze opgave. Het zijn ruimtes die mij al langer interesseren, mede in combinatie met mijn fascinatie voor infrastructuur. Het zijn netwerken hoe we onze levensbehoeften ontvangen en verzenden, hoe wij van A naar B komen en hoe wij ook in contact staan met onze directe omgeving en de wereld. Wat mij fascineert aan dit soort plekken is dat ze elk een eigen microschaal hebben van opereren: er vinden bepaalde zaken en cyclussen plaats en hebben ook een directe of indirecte rol op hun context. Het zijn plekken waar men niet snel naar omkijkt maar als je oplet zie je dat dit soort plekken meer te bieden hebben dan dat je in eerste instantie zult denken. Niet alleen door de onderzoeken van Kevin Lynch en Brown & Venturi wordt mijn fascinatie aangewakkerd, maar ook door kunst, film en fotografie die deze thema’s induiken. De dagelijkse en ‘nietszeggende’ plek wordt vastgelegd en wordt hiermee op een bepaalde manier toch als bijzonder vastgelegd. Het zijn vanzelfsprekende ruimtes waar wij niet gauw naar omkijken maar die toch een behoorlijk deel van ons dagelijks leven in beslag nemen. Het heeft de manier van ons leven en de invloed hiervan op onze ruimtelijke omgeving ter discussie gesteld maar ook inzicht gegeven in de kansen en mogelijkheden die hier liggen.

Van vergeten parkeerplek naar een uniek en gelaagd stuk stad. Door op deze bestaande (non) plekken verblijfskwaliteit in de vorm van programma en openbare ruimte toe te voegen ontstaat er voor de chauffeur een prettige en bruikbare omgeving. Door de chauffeur als doelgroep te gebruiken werkt het als een motor voor verdere ruimtelijke ontwikkeling van het snelweglandschap.

Benoem en beschrijf (kort) het sleutelmoment in je afstudeerproject
Voorafgaand aan het sleutelmoment heb ik de term van de non-plaats onderzocht net zoals de ruimtelijke effecten hiervan die zichtbaar zijn in het snelweglandschap. Het resultaat hiervan was dat ik voor mijzelf een beeld heb kunnen schetsen welke positieve en negatieve ruimtelijke kenmerken aanwezig zijn maar ook welke verstopte potenties het snelweglandschap heeft. Momenteel fungeert dit snelweglandschap als een tussenruimte in het stedelijke landschap, kan het ruimtelijk een rol vervullen dat meer te bieden heeft?

Met deze hoofdvraag ben ik op zoek gegaan naar een locatie die als case-study kan dienen om de geanalyseerde theorie van het snelweglandschap te kunnen testen. Hierbij heb ik gekeken naar het Europese snelwegnetwerk samen in relatie met het netwerk van Europese metropoolregio’s. De keuze is uiteindelijk gevallen op het Ruhrgebied in Duitsland. Deze regio speelt een belangrijke economische rol maar is tegelijkertijd ook een belangrijk knooppunt van verschillende snelwegen die hier samenkomen. Niet alleen de relatie op de grote schaal van deze regio is interessant, zo ook de plaatselijke sterke ruimtelijke contrasten. Met een ruimtelijke analyse van het Ruhrgebied ben ik tot veel ontdekkingen en conclusies gekomen, alleen ontbrak het aspect voor wie ik aan het ontwerpen was. Het was belangrijk om voor een bepaalde doelgroep te ontwerpen, om het onderwerp af te kunnen bakenen.

Hierdoor heb ik de keuze gemaakt voor één doelgroep die dag en nacht gebruikt maakt van de non-plaats en er ook vaak voor langere tijd te vinden is: de vrachtwagenchauffeur. Het is een doelgroep die ik altijd al heb bewonderd en waar het maatschappelijk belang onterecht laag van wordt ingeschat. Doordat ik de laatste jaren best vaak onderweg ben, begonnen bij mij de slechte omstandigheden op rustplekken langs de snelweg steeds meer op te vallen.

Bij mijzelf dacht ik: waarom hebben deze mensen, die immers een primair beroep voor de maatschappij uitoefenen, geen recht op een leefbare plek? Waarom worden ze weggestopt op parkeervelden afgesloten van de bewoonde wereld? Vanwege frequente bewegingen zou deze doelgroep als motor kunnen dienen om ruimtelijke ontwikkelingen in het snelweglandschap te stimuleren.

*Ruimtelijke ontwerpprincipes voor de openbare ruimte en stedenbouwkundige randvoorwaarden voor de doorontwikkeling van het snelweglandschap met de chauffeur als motor.*

Beschrijf (kort) wat ontwerpen voor jou betekent
Als ontwerper heb je een getrainde blik om ruimtelijke en maatschappelijke vraagstukken te herkennen en om hierop te kunnen anticiperen. Door ontwerp als gereedschap toe te passen op deze vraagstukken maak je dit ruimtelijk inzichtelijk naar de mensen en maatschappij om je heen. Zelf vind ik het als stedenbouwkundige van groot belang om ook buiten je comfortzone te kijken naar nieuwe kansen en bestaande problemen die verstopt zitten. Het is juist onze veelzijdigheid als ontwerpers om hierbij nieuwe vraagstukken ter discussie te stellen. Onze verbeeldingskracht maken deze thema’s tastbaar en begrijpelijk voor het grotere publiek, en, hopelijk ooit ook een echte plek die men in de toekomst kan waarderen.

Toepassing van het ruimtelijk concept op de locatie in Bochum-Wattenscheid langs de A40. De compacte schaal en de hoge diversiteit lenen zich hier erg goed voor. Het is de bedoeling om de bestaande rustplaats van het tankstation iets uit te breiden maar vooral om ruimtelijke kwaliteit toe te voegen, iets wat nu vrijwel niet aanwezig is. Om de bestaande dynamiek van de plek te waarborgen is het van belang dat de bestaande waarden van de plek gerespecteerd dienen te worden.

Wat hoop/wil je als ontwerper in de nabije en/of in de verre toekomst bereiken?
Zoals ik eerder beschreef ben ik van mening dat het belangrijk is om als ontwerper buiten je comfortzone te kunnen treden. Persoonlijk vind ik het erg boeiend om met diverse onderwerpen aan de slag te gaan die niet alledaags zijn of waar weinig mensen iets van af weten. Op deze manier probeerde ik dat ook met mijn afstudeeropgave te doen. Ik heb hiermee geprobeerd om een maatschappelijk probleem zichtbaar te maken en welke ruimtelijke kansen dit kan bieden in het (nog) onbekende snelweglandschap. Graag zou ik mij als ontwerper meer in willen zetten voor soortgelijke ontwerpopgaves, met een tastbaar en ruimtelijk resultaat op de kleine of grote schaal.

Afstudeerboekwerk