Lange tijd heeft architectuur bescherming geboden tegen verschillende dreigingen van buitenaf. In tijden van een stijgende zeespiegel, stijgende temperaturen en extreem weer lijkt defensieve architectuur belangrijker dan ooit. Tegelijkertijd heeft diezelfde bescherming geresulteerd in vervreemding van natuur. ‘House of Tides’ is een reflectie van Koen Schoonderbeek op de vraag of architectuur in staat is om de mensheid te beschermen tegen de stijging van het water, of dat het bijdraagt aan de dreiging.
Project locatie: Nederland – De Waddenzee / De expositieruimte is ontworpen zonder fysieke barrières. Tijdens vloed wordt de bewegingsvrijheid van de bezoekers beperkt en is het niet langer mogelijk om het paviljoen te verlaten. Dit zorgt voor een confrontatie met het hoogwater.
Kan je je onderwerpkeuze kort toelichten?
Ik ben afgestudeerd binnen de studio Defensive Architecture aan de TU Eindhoven. In een tijd waarin we meer en meer bescherming nodig hebben, is het onderwerp relevanter dan ooit. Echter op het gebied van klimaatverandering heb ik mijzelf de vraag gesteld of we dit wel moeten willen. Onder andere in Nederland zijn we nog goed beschermd tegen de gevolgen van klimaatverandering terwijl dit in andere delen van de wereld niet het geval is. Ondanks de verantwoordelijkheid die we in Nederland hebben blijft het moeilijk om ons leven erop aan te passen vanwege de abstractie van het onderwerp. Dit heeft mij op het idee gebracht om mensen niet te beschermen maar juist te confronteren met de gevolgen van klimaatverandering door de grenzen van defensieve architectuur te verleggen.
De ervaring start vanaf de Groninger zeedijk waar wadlopers beginnen aan hun tocht richting Schiermonnikoog. Achter de dijken zijn de wadlopers niet langer beschermd tegen het hoogwater, wat een cruciale stap is in het verlagen van de abstractie.
Wat of wie zijn je inspiratiebronnen en kan je dit toelichten?
Bewustwording was een belangrijk thema binnen mijn project. Daarom heb ik voor inspiratie gekeken naar het werk van onder andere Do Ho Suh en Ai Weiwei. In hun werk zag ik de gelijkenis dat ze ervaringen creëren door installatiekunst te gebruiken om thema’s aan het licht te brengen. Dit heeft de basis gevormd van mijn concept. Daarnaast is het werk van Tadao Ando en Olafur Eliasson een enorme bron van inspiratie geweest voor mij. Tadao Ando gebruikt verschillende vormen en connecties om ruimtes te verbinden en scheiden zonder fysieke barrières te gebruiken. Daardoor ontstaan er ’tussen’ ruimtes waarin de verschillende condities tegelijkertijd kunnen worden ervaren. Olafur Eliasson ontwerpt de overgang tussen twee verschillende ruimtes waarmee hij de relatie tussen binnen en buiten manipuleert. Deze twee methodes hebben mij getoond hoe ik grenzen tussen binnen en buiten en veilig en bedreigd kon ontwerpen om daarmee mijn ervaring te creëren.
Benoem en beschrijf het sleutelmoment in je afstudeerproject
De locatiekeuze is het sleutelmoment voor mijn project geweest. Ik was op zoek naar een landschap waarin de bezoeker de gevolgen van klimaatverandering kon ervaren. Vanwege het getij in de Waddenzee kun je de stijgende zeespiegel heel letterlijk ervaren zonder beschermd te zijn door de dijken. Dit gaf mij de kans om de bezoeker te confronteren met de gevolgen van klimaatverandering en tegelijkertijd te verwonderen met de kernkwaliteiten van het landschap die onder druk staan.
Tijdens de tocht zullen de wadlopers gedwongen toevlucht moeten zoeken voor het hoogwater in het paviljoen.
Wat betekent ontwerpen voor jou?
Voor mij is ontwerpen het vormgeven van een dialoog. Het ontwerp vormt zich wanneer je op basis van een kritische houding navigeert langs alle facetten die nodig zijn om passend antwoord te geven op je vraagstelling. Zo was ik van mening dat onze toenemende beschermende houding binnen de architectuur ons niet beschermt, maar eerder vervreemd van klimaatverandering. Dit heeft geresulteerd in een terughoudend, bescheiden, puur, krachtig en tegelijkertijd heel kwetsbaar dialoog tussen omgeving, bezoeker en gebouw.
Wat hoop/wil je als ontwerper in de nabije en/of in de verre toekomst bereiken?
Op dit moment werk ik met veel plezier aan complexe en toonaangevende transformatieopgaven voor BiermanHenket. Voor mij een fascinerende kans om van het verleden te leren en datgeen tegelijkertijd te waarborgen. In de toekomst hoop ik met mijn werk toonaangevend te zijn en aan opgaven te werken waarbij de antwoorden kritisch, bescheiden, gedurfd en niet voor de hand liggend zijn. Als ik dat ooit zou mogen bereiken, lijkt het mij mooi om met die ervaringen een bijdrage te leveren aan het onderwijs in architectuur.
Het concept
Project tekst
De Aarde staat onder grote druk. Klimaatverandering vormt een reële bedreiging voor de stabiliteit van het Holoceen. Het Holoceen was en is een voorwaarde voor de ontwikkeling van onze huidige samenlevingen. Op dit moment stevenen we blindelings af op de eerste omslagpunten in de natuur. Als we nu geen actie ondernemen lopen we het risico dat koolstofopslagputten geopend worden, waardoor de veranderingen aan het klimaat onomkeerbaar worden. Lange tijd heeft architectuur ons beschermd tegen verschillende dreigingen van buitenaf. Het bood ons een veilige en comfortabele plek om te verblijven door buiten van binnen te scheiden. In tijden van een stijgende zeespiegel, stijgende temperaturen en extreem weer lijkt defensieve architectuur belangrijker dan ooit. Echter, heeft diezelfde bescherming geresulteerd in onze vervreemding van natuur. Daarom is het van belang om onszelf af te vragen of defensieve architectuur in staat is om ons te beschermen tegen klimaatverandering of dat het bijdraagt aan het vergroten van de dreiging.
Menselijke activiteiten behoren tot de grootste oorzaken van klimaatverandering. Sommige delen van onze samenleving zijn zich daarvan bewust en actief betrokken bij het tegengaan van klimaatverandering, terwijl anderen ongeïnteresseerd, terughoudend en sceptisch blijven. Dit kan worden verklaard met het concept psychological distance. Hoe groter de afstand tot een fenomeen des te meer een persoon een concept als abstract, ongrijpbaar en irrelevant ervaart. Daarom hebben landen met een hoge milieuprestatie-index, landen die goed beschermt zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering, een hoog niveau van abstractie. Het is problematisch dat deze landen tegelijkertijd de meeste verantwoordelijkheid dragen en tevens weinig urgentie voelen om radicale actie te ondernemen vanwege de abstractie.
Het hoogteverschil zorgt voor de bescherming tijdens hoogwater zonder gebruik te maken van fysieke barrières. Wanneer de zeespiegelstijging niet wordt afgeremd zal het paviljoen niet langer bescherming bieden tijdens hoogwater.
Mensen bewust maken met behulp van de feiten zal slechts een kleine verandering teweegbrengen omdat het concept ongrijpbaar blijft. Om de abstractie te verlagen wil het project klimaatverandering dichtbij brengen, heel dichtbij. Hiervoor is een strategie ontwikkeld die kritiek uit op onze toenemende defensieve houding in architectuur en haar grenzen vervaagt om mensen met de gevolgen te confronteren. Het project laat mensen de urgentie van klimaatverandering ervaren. Deze ervaring bestaat uit drie delen namelijk een ervaring van een verloren toekomst, een ervaring van de realiteit onder grote druk en een ervaring van de dringende noodzaak om ons welvaartsniveau aan te passen aan de capaciteit van de natuur.
Hiervoor is halverwege het wadloop traject van de Groninger zeedijk en Schiermonnikoog een overnachtingsplaats gepositioneerd. Deze plek is alleen te voet te bereiken tijdens eb. Tijdens vloed zijn mensen gedwongen er te blijven waardoor ze geconfronteerd worden met een stijgende zeespiegel, waartegen ze normaliter beschermd zijn achter de dijken. De plek is heel primitief en biedt de voorzieningen van een camping, degelijk en heel dichtbij de natuur. Mensen kunnen er slapen, koken, genieten van de kernwaardes van het wad en zich zorgen maken over de teloorgang ervan.
In het droge deel van de expositie kunnen bezoekers de druk op de realiteit waarnemen en de constante dreiging voelen. Bezoekers kunnen van de kernkwaliteiten van het wad genieten en zich tegelijkertijd zorgen maken over de teloorgang ervan.
Naam
Koen Schoonderbeek
e-mail
Begin afstuderen
September 2022
Klaar met afstuderen
Juli 2023
Opleiding
Technische Universiteit Eindhoven
