Aan de Amsterdamse Wibautstraat, op de locatie van het Wibauthuis, een typisch jaren zestig kantoorgebouw, wil de Hogeschool van Amsterdam een nieuw, groter onderwijsgebouw realiseren. Afgelopen vrijdag diende een rechtzaak. Inzet: het voorkomen van sloop door plaatsing van het Wibauthuis op de gemeentelijke monumentenlijst. Fred Feddes houdt een pleidooi voor het behoud van het Wibauthuis en, indirect, amnestie voor alle ‘lelijke’ gebouwen uit de jaren vijftig, zestig en zeventig.
Wibauthuis – N. Gawronski 1968
Deze zomer is de sloop van het Wibauthuis begonnen. Een zijvleugel aan de achterkant, onzichtbaar vanaf de Wibautstraat, was als eerste aan de beurt. Over de sloop is het tot dusver bijzonder stil geweest. Dat is opmerkelijk. Twee jaar geleden riepen lezers van Het Parool het Wibauthuis uit tot het lelijkste gebouw van Amsterdam. Alleen al daardoor is het een prominent gebouw, waarvan de afbraak nieuwswaardig is.
Bovendien is de sloop nog altijd omstreden. Op 22 september diende een rechtzaak over een mogelijke status als gemeentelijk monument. Als dat wordt toegewezen krijgt het Wibauthuis een tweede kans. Zo niet, dan komt de sloop in januari echt op stoom, waarna op dezelfde plaats de nog veel grotere nieuwbouw van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) zal verrijzen. De rechter doet binnen zes weken uitspraak.
Reden om nog eenmaal te pleiten voor behoud van het Wibauthuis. Ik wil dat doen aan de hand van de Romeinse bouwmeester Vitruvius, die voorschreef dat een bouwwerk moet voldoen aan eisen van utilitas, firmitas en venustas, oftewel bruikbaarheid, degelijkheid en schoonheid.
1. Het Wibauthuis is nog altijd bijzonder goed bruikbaar. Het heeft een neutrale plattegrond en het is met eenvoudige interne verbouwingen geschikt te maken voor talloze functies, ook op onderwijsgebied. De HvA beweert dat het niet zo is, maar er is geen goed onderzoek geweest naar de mogelijkheden van hergebruik.
Wat het Stedelijk Museum en 11 met het Stationspostgebouw hebben gedaan, en Dauphine, BNR en het Financiële Dagblad met de oude Renault-garage nabij het Amstelstation, dat kan ook hier. Is het u ooit opgevallen dat het Wibauthuis een fraaie, ruime arcade heeft die uitkijkt op het standbeeld van Wibaut? Waarschijnlijk niet, want de arcade is nu een dooie hoek waar de grote ramen zijn dichtgemaakt met groezelig draadglas en ook nog eens afgezet met roestig hekwerk.
Zet er gewoon glas in, verbouw de achterliggende ruimte tot café of restaurant, maak een terras, knap het verwaarloosde pleintje op en de plek komt tot leven met een Berlijnse allure.
2. De eis van firmitas betreft niet alleen de degelijke bouwwijze, maar verwijst ook naar de tijdsdimensie: het gaat om duurzaamheid, toekomstwaarde en ook om historische waarde. Anderen hebben al uitgelegd waarom het gebouw monumentwaardig is. Volgens Vincent van Rossem van het gemeentelijk Bureau Monumenten & Archeologie is sloop niet alleen een bouwkunstig drama. Daarmee verdwijnt ook het gebouw dat symbolisch is voor de lange periode waarin Amsterdam op het gebied van volkshuisvesting en stedelijk beheer de toonaangevende stad in Nederland was, zo niet in Europa.
We kijken nu misschien met gemengde gevoelens terug op die periode van naoorlogse Amsterdamse voortvarendheid,maar dat is geen reden om de geschiedenis weg te poetsen.
3. Schoonheid was in Vitruvius tijd een zaak van vaste stilistische regels. Die zijn er nu niet meer. Schoonheid is ogenschijnlijk een strikt individuele zaak. In werkelijkheid is het esthetische oordeel vatbaar voor collectieve humeuren en modes. Zo vond men in de jaren zestig Jugendstil lelijk, en zo moet nu de naoorlogse bebouwing het ontgelden. Elders in de wereld is deze architectuur allang weer hip sla de jaargangen Wallpaper er maar op na maar in Nederland haalt bijna iedereen de schouders op als er weer erfgoed uit de jaren vijftig tot en met zeventig tegen de vlakte gaat.
Naast smaak en hype zijn er wel degelijk vuistregels voor de belevingswaarde van een gebouw, zoals kennis, toegankelijkheid en onderhoud. Hoe meer je ervan weet, hoe beter je het kunt waarderen. Als het toegankelijk is, kan het een deel van je leven worden in plaats van een obstakel in de stad. En een goed onderhouden gebouw is schoner dan een verloederd gebouw. Dus: keer de verslonzing, gooi de deuren open, en zie eens hoe het Wibauthuis ons hart zal veroveren.
Wie een hekel heeft aan het Wibauthuis vanwege de omvang, kan niet blij zijn met de sloop. Het nieuwe gebouw van de HvA wordt ruim anderhalf keer zo hoog en het volume groeit met 40 procent. De pleintjes aan de voor- en achterzijde worden volgebouwd. De architectuur is nog niet helemaal duidelijk, maar de kans bestaat dat er straks zon groot en benauwend blok staat dat heel Amsterdam nog gaat terugverlangen naar het good old Wibauthuis.
Het is goed dat de Hogeschool in de stad wil blijven. Het is niet goed dat ze als een nogal botte vastgoedontwikkelaar haar eigen plan wil doordrijven zonder gevoel voor alternatieven. Van het stadsdeel Oost-Watergraafsmeer valt het tegen dat het zich niet sterker inzet voor de kwaliteit van de openbare ruimte. Van de centrale stad is het wonderlijk dat ze hardnekkig de andere kant opkijkt en doet alsof ze niets te maken heeft met deze entree tot de binnenstad.
En wat alle andere Amsterdammers betreft: denk aan de dodo. Onze voorvaderen vonden het een aartslelijke vogel, die gerust kon worden uitgeroeid. Nu missen we hem.